Grace vit: Khi bn - mt công dân b́nh thng - c máy tính la chn mt cách ngu nhiên tr thành ng c viên trong ban Bi Thm oàn (Jury). Chánh án, Công T Viên, và Lut S bào cha, c ba s thi nhau phng vn bn, và bn ch c chn vào trong 12 v Bi Thm oàn khi c ba ng ư vi nhau chn bn. Mt khi bn c chn, chính quyn quyt nh ca bn s có giá tr trên c Chánh Án.
Vi tôi, ó là mt c ch Pháp Lut rt dân ch và hay nht t trc ti gi mà tôi c bit trong các c ch xă hi các thi i khác nhau ca con ngi. Bi v́ b cáo s không b phán quyt bi nhng th lc "thiên v" (bias) nào c. Không có "ng" nào dám can thip vào chuyn ṭa án.
Tuy nhiên, nu trong mt xă hi tŕnh dân trí không cao, Ban Bi Thm oàn có th b mua chuc hay hù da, hoc chính h không kh nng cho quyt nh khách quan. Hoc t hn, dân chúng thay nhau trn ht, không chu trách nhim làm Bi Thm oàn theo úng trách nhim mt công dân...
Trong bài vit ca bn Grace, bn cha nói chính xác v Bi thm oàn (Jury) trong th tc t tng h́nh s và dân s. Khi nào chúng ra hiu rơ v th tc này chúng ta s thy lư do bn nói v vic "dân trí" không thích hp cho Vit Nam là mt lư do cha hp lư. Nu bn mun nói lư do không dùng Jury c bn nên dùng lư do Vit Nam không phi là quc gia tuân th "Pháp tr" (the rule of law) th́ s hp lư l hn. Khi hành pháp Vit Nam không sng và làm vic theo pháp lut th́ cho dù có áp dng Jury hay không th́ kt qu mt v kin vn s b bóp méo. Bài vit này nhm gii thiu cách s dng Jury trong h thng lut án l (hay Thông lut - Common Law) bn thy rơ hn im tranh lun ca ḿnh. ây là kin thc trong u ca ḿnh ch không phi ly bt c ngun Internet nào c.
các quc gia t bn nh Hoa K, nhân dân có hai quyn mà Hin Pháp công nhn trong mt v x:
(a) Trong mt v dân s nu yêu cu s x bng Jury thay v́ Quan ṭa (Judge); hoc
(b) Trong mt v h́nh s ti nghiêm trng (gi là felony hoc indictable offenses) bt buc phi x bng Jury cho công bng vi b cáo.
ây là phn ḿnh nói n th tc t tng bng Bi thm oàn (Jury). Mi thành viên ca Bi thm oàn là mt công dân b́nh thng nh mi chúng ta và ngi ó phi là ngi không h có kin thc hoc sng bng ngh liên quan ti lut pháp (ví d nh lut s). S có mt c quan nhà nc lo v vic tuyn các jurors (bi thm viên) này cho ṭa án. Là công dân, nu có yêu cu, bn phi hoàn thành ngha v jurors ca ḿnh và ngi thuê bn s phi tr lng full-time cho bn khi bn ngh làm vào ṭa án.
Mi thành viên ca Bi thm oàn là mt công dân b́nh thng nh mi chúng ta và ngi ó phi là ngi không h có kin thc hoc sng bng ngh liên quan ti lut pháp (ví d nh lut s) - LikeLaw
Sau khi ă c mi vào ṭa, trc khi phiên ṭa bt u, tr lư quan ṭa (judge's associate) s b tên ca bn (thông thng là 30 ngi c chn) vào trong mt cái hp. Sau ó bc thm ra chn ra 20 ngi. Bn Grace nói rng quan ṭa (chánh án) s phng vn juror. Không phi nh vy, không có ai trong ṭa phng vn h c. 20 ngi c chn s ng lên cho lut s hai bên thy mt mi rơ ràng.
Bn Grace nói là 3 bên phng vn. Không có phng vn. Trong vic chn ra 12-15 ngi (ti sao 15 bn xem bên di) cho v kin h́nh s (lut gi là jury empanelment) quan ṭa không can d vào ch ngi ó xem bo m rng th tc này làm úng lut. Quan ṭa không ng n jury cho n khi h ă c chn ra và ngi vào gh bi thm (jury box). Sau ó là phn peremptory challenge ca hai bên bào cha và công t. Phn này ngha là lut s mi bên, không quan tâm n bt c v́ lư do ǵ, có quyn gch tên 3-4 ngi ă chn ra. Ly ví d, ḿnh nh́n mt mt ngi (trong 20) thy có v nó không thích b cáo lm, ḿnh gch tên vô t. Nh vy là c̣n li 12 ngi. Lư do mà có th chn 15 ngi là v́ trong v kin kéo dài vài ngày ṭa, l có juror b bnh th́ 15 có th c̣n li 12 nhng không c di 10. Di 10 là phi hoăn phiên ṭa ch (adjournment).
Sau khi xong và chn ra mt ngi ng u Bi thm oàn (jury leader) ri, quan ṭa s hng dn tng tn cho các bi thm viên bit phi làm ǵ (tng chút mt). Không mt ai c phép liên h vi bi thm viên, ngoài quan ṭa - nu không hiu ǵ phi hi quan ṭa. Bi thm viên không c phép tho lun vi bt c ai ngoài các bn bi thm và không c phép em giy t ra khi pḥng x (court). Ḿnh ngh là bn Grace lm là tng bi thm viên óng vai quan ṭa. Không phi, Jury phi làm theo hng dn ca quan ṭa và h ch t do có quyn phán quyt v các chng c (facts) ca mt v án (gi là judges of the fact) trong khi quan ṭa là phán quyt v mt pháp lư (judges of the law). Ví d, trong v hip dâm, công t nói thng này hip dâm nn nhân, bên bin h nói không, bi nn nhân ng ư. Hai bên c vô t căi nhau, em ht bng chng cho bi thm oàn nghe. Xong Bi thm oàn s quyt nh là ai úng ai sai (judges of the facts).
Sau khi nghe xong bi thm oàn s hp quyt nh (jury deliberation) a ra phán quyt (jury's verdict). Trong h́nh s bt buc nu mun phán có ti phi không có ai trong 12 ngi có nghi ng v các chng c (facts), gi là 'beyond reasonable doubt'. Nu có nghi ng th́ b cáo s vô ti. Nu nht trí th́ b cáo có ti. T ây Jury kt thúc ngh khe n phiên quan ṭa s phán b b pht tù ra sao. Trong lúc x, quan ṭa s gii thích cho Jury hiu (v́ h không có kh nng lut pháp) ti A có bao nhiêu thành t (elements) và làm sao là có ti, làm sao là vô ti. Chính v́ lư do này nên Grace nói là phi dân trí cao, không úng. Không cn, bn ch cn là ngi hc b́nh thng hiu vit b́nh thng (reasonable person with sound mind an knowledge) là bn có th làm bi thm viên.
Câu hi là ti sao t li nói nu bn không sng và làm vic theo tinh thn pháp tr (the rule of law) th́ bn không dùng h thng Bi thm (jury system) c? ó là v́ nu bn không tôn trng quyn ca nhân dân c trao trong Hin Pháp, bn có th b tù bt c ai bn mun, nên bn có th gây sc ép lên Bi thm oàn, chng hn khi bi thm viên i ra ngoài bn s bí mt bt h phi x có ti nu không bn b tù. Trong Tu Chính Án s 5 ca Hoa K, không ai có quyn cp i quyn t do ca nhân dân mà không làm úng theo tŕnh t lut pháp (deprive of liberty without due process of law). Bn mun bt ai b tù bn phi em h ra ṭa án xét x và phi có bng chng h phm ti rơ ràng cho ghi thành lut (xem Entick kin Carrington). Nu bn là bên công t bn ghét thng b cáo ó quá mà bn không bng chng bn i bt ép jury, jury báo cáo lên ṭa án h c̣n bt bn v́ vi phm lut pháp nh hng n xét x công bng (ti pervert the course of justice) ch ng nói là bn bt jury b tù v́ không làm úng ư bn.
V́ ḿnh cng ch vit ngn gn thôi cho nên c̣n thiu rt nhiu chi tit mà bn thy x ngi h công bng vi b cáo nh thê nào. Ḿnh vit dài quá mà lut pháp khô khan bn s ngán c. V́ vy,
(a) Nu có bn nào không hiu bt c iu ǵ t vit xin vui ḷng cho t bit, hoc
(b) Nu có bn nào vn c̣n cha tin vào h thng xét x ca x ngi mang tính công bng hn (không dám nói là m bo công bng 100%) th́ vui ḷng cho t bit.
