Nữ ca sĩ Thái Hằng, nữ ca sĩ Việt Nam nổi tiếng từ trước thập niên 1950, đă qua đời sáng sớm ngày Thứ Bảy 14/8/1999 tại nhà riêng, trong thị trấn Midway City, miền Nam tiểu bang California v́ chứng bệnh ung thư phổi, hưởng thọ 73 tuổị Nữ danh ca thời tiền chiến Thái Hằng là vợ của nhạc sĩ Phạm Duy và thân mẫu các ca sĩ Duy Quang, Thái Hiền, Thái Thảo và nhạc sĩ Duy Cường. Tên tuổi nữ danh ca Thái Hằng gắn bó với Phạm Duy và ban hợp ca Thăng Long thành một gia đ́nh nghệ sĩ hàng đầu đă có những đóng góp lớn lao cho âm nhạc Việt Nam. Thái Hằng tên thật là Phạm Thị Thái, sinh năm 1927 tại Hà Nội,- là thứ nữ của ông bà Phạm Đ́nh Tụng,- trong một gia đ́nh nghệ sĩ. Người anh cả của Thái Hằng là kịch sĩ Phạm Đ́nh Sỹ, là phu quân của nữ kịch sĩ nổi tiếng Kiều Hạnh. Cụ Phạm Đ́nh Sỹ là người duy nhất trong số anh chị em Thái Hằng không bỏ nước ra đi tị nạn. Năm nay, dù đă 90 tuổi nhưng cụ Sĩ vẫn c̣n mạnh khỏe và sống tại Sài G̣n. Đúng ra, ông bà Phạm Đ́nh Tụng c̣n có một người con gái đầu ḷng nữa, đó là chị hai của Thái Hằng, và người chị này đă mất vào năm 1946. Kế tiếp, sau Thái Hằng là Phạm Đ́nh Viêm tức Hoài Trung, nhạc sĩ Phạm Đ́nh Chương tức Hoài Bắc và người em út trong gia đ́nh này, là người nữ ca sĩ nổi tiếng từng được gọi là tiếng hát vượt thời gian; đó là Phạm Băng Thanh tức nữ ca sĩ Thái Thanh. Việc những anh chị em Thái Hằng dều trở thành những nghệ sĩ tên tuổi không phải là một diều lạ v́ bởi song thân của họ là hai người rất sành nhạc cổ: Thân phụ của Thái Hằng đánh đàn nguyệt, trong khi Thân mẫu th́ đánh đàn tranh và đàn tỳ bà nổi tiếng ở đất Bắc. Thái Hằng là chị em bạn d́ ruột với giọng ngâm tên tuổi Hồ Điệp. Hầu như tất cả anh em của Thái Hằng đều thấm nhuần văn nghệ từ lúc c̣n trẻ. Ngày 12-9-1946, tức là ngày toàn quốc kháng chiến, gia đ́nh ông bà Phạm đ́nh Phụng tản cư ra Sơn Tâỵ Tại đây người con gái đầu ḷng của ông bà bị trúng đạn tử thương. Ông bà đưa các con chạy xuống vùng xuôi, mở một quán phở đặt tên là Thăng Long. Tại quán Thăng Long, các văn nghệ sĩ kháng chiến thường dừng chân, ăn phở và nghe nhạc. Từ đó cái tên Ban Hợp Ca Thăng Long ra đờị Phạm Thị Thái tức Thái Hằng c̣n là cháu của nữ kịch sĩ Song Kim) có ư định cho vào hoạt động trong đoàn kịch Thế Lữ. Nhà thơ kiêm kịch tác gia này đặt cho cô Thái cái tên sân khấu là Thái Hằng. đầu năm 1949 anh chị em Thăng Long gia nhập các ban văn nghệ quân đội của liên khu IV. Quán Thăng Long dời về chợ Neo (Thanh Hóa). Tại đây Thái Hằng kết hôn với Phạm Duy và hành tŕnh âm nhạc của gia đ́nh từ nay sinh nở thêm những tài năng mới, với Duy Quang là con đầu ḷng sinh năm 1951, và các em Duy Cường, Thái Hiền, Thái Thảọ Cũng có tin tức cho rằng, Thái Hằng đă bắt đầu sự nghiệp ca nhạc và sân khấu trong thời gian gặp và kết hôn với nhạc sĩ Phạm Duy năm 1948 tại Thanh Hóa, Khu Tư trong thời kháng chiến. Bà nổi tiếng cùng với ban hợp ca Thăng Long, với các anh em là nữ ca sĩ Thái Thanh, ca sĩ Hoài Trung, Hoài Bắc và nhạc sĩ Phạm Duỵ Ban Thăng Long đă tŕnh diễn trên các đài phát thanh và sân khấu khắp ba miền Việt Nam từ thập niên 1950. Bà Thái Hằng cũng được thính giả đài phát thanh Sài G̣n rất hâm mộ khi ngâm thơ trong chương tŕnh Tao đàn do cố thi sĩ đinh Hùng phụ trách. Bà cũng thường song ca cùng ca sĩ Thái Thanh. Bên cạnh việc sinh hoạt trong lănh vực ca hát cùng anh chị em và chồng là nhac sĩ Phạm Duy, suốt nhiều thập niên trước năm 1975, Thái Hằng c̣n là giọng ngâm thơ và nữ diễn viên đượcyêu mến trong các chương tŕnh thơ văn và thoại kịch trên đài Phát Thanh Sài G̣n. Cho đến nay giới thưởng ngoạn âm nhạc Việt Nam c̣n nhớ giọng ca của bà qua những bản Tiếng Sáo Thiên Thai, T́nh Hoài Hương, T́nh ca, v.v. của Phạm Duỵ Thái Hằng, ngoài địa vị một người mẹ hiền, một người vợ thảo, nuôi nấng 8 người con, bà c̣n là một giọng ca không thể thiếu được trong ban hợp ca Thăng Long. Cùng với nhạc sĩ Phạm Duy, ban hợp ca Thăng Long với Thái Thanh, Thái Hằng, Hoài Trung, Hoài Bắc, đă góp phần dựng lên một thời, thời cực thịnh của âm nhạc Việt Nam. Từ đầu thập niên 1970, khi các con đă lớn bà Thái Hằng ngưng hoạt động tŕnh diễn. Sau khi qua Mỹ năm 1975 gia đ́nh bà đă trở lại sân khấu, cùng Phạm Duy, Thái Hằng, Thái Hiền và Thái Thảo đi lưu diễn, mang lại niềm an ủi và hy vọng đến cho người Việt Nam tị nạn khắp thế giớị đến năm 1978, khi các con trai từ Việt Nam qua Mỹ th́ bà Thái Hằng cũng ngưng hoạt động âm nhạc Hiện nay các con của bà vẫn tiếp tục sinh hoạt về ca nhạc. Các ca sĩ và nhạc sĩ Quang, Minh, Hùng, Cường tŕnh diễn thường xuyên tại pḥng trà Ritz, Thái Hiền tại Đêm Mầu hồng, Thái Thảo và Tuấn Ngọc tại Majestic. Được bạn bè nh́n như một người vợ thảo, mẹ hiền kiểu mẫu theo lối Việt Nam cổ truyền, bà Thái Hằng có tất cả tám người con, hai con út là Đức và Hạnh. Khi ở Việt Nam cũng như khi qua Mỹ, gia đ́nh đều sống quây quần, trong một mái nhà hay ở nhà bên cạnh. Nhiều người nói ngoài bổn phận làm vợ và làm mẹ th́ bà Thái Hằng coi sự nghiệp ca nhạc chỉ là sinh hoạt phụ mà thôi; nhiều bạn bè nghĩ bà là người may mắn v́ suốt đời không bao giờ phải lo lắng về cuộc sống, ngoài những bổn phận trong gia đ́nh. Nhạc sĩ Phạm Duy nói rằng trong 52 năm sống chung hai người không bao giờ phải lớn tiếng với nhaụ Biết có bệnh từ gần mười năm nay, nhưng gần đây bà Thái Hằng mới phải vào bệnh viện Fountain Valley điều trị về ung thư phổi từ nữa năm naỵ Nhưng đến khi được bác sĩ điều trị cho biết chứng bệnh cùa ḿnh không c̣n cách cứu chữa và cho về nhà tĩnh dưỡng th́ Thái Hằng tinh thần rất "ân tâm tự tại" chờ đợi giờ phút trở về với Cát Bụi. Bà đă được gia đ́nh đưa về nhà từ hơn hai tuần, và trong thời gian đó lúc nào cũng có các con săn sóc bên giường bệnh. Thời gian này, tin tức từ gia đ́nh cho hay, nhạc sĩ Phạm Duy hầu như né tránh mọi cuộc tiếp xúc, gặp gỡ khiến ông phải rời nhà. Nhạc sĩ ở quanh quẫn bên cạnh giường bệnh của vợ. Những ngày cuối cùng bà sống rất b́nh an và hạnh phúc bên chồng với các người con đă trưởng thành, và thân quyến, bạn bè luôn đến thăm hỏị Lúc ba giờ sáng Thứ Bảy, sau buổi tŕnh diễn trở về, các cô Thái Hiền, Thái Thảo và nhạc sĩ Duy Cường đă vào gặp mẹ và bà Thái Hằng c̣n tỉnh táọ Bà ra đi trước sáu giờ sáng, là lúc nhạc sĩ Phạm Duy và Duy Minh vào thăm. Những ngày cuối cùng, bà Thái Hằng được sống với tất cả các con có mặt chung quanh. Một số bạn và thân hữu thăm bà vào những ngày cuối cho biết tinh thần bà rất minh mẫn và thanh thản chờ đợi giờ phút cuối từ giă cuộc đờị Vào sáng ngày thứ ba, 10/8/1999, khi phái đoàn thân hữu gồm nhà báo Đỗ Ngọc Yến, nhà văn Phạm Quốc Bảo, nhà báo Lư Kiến Trúc và nhà thơ Thanh Hùng (thi sĩ Thanh Hùng, năm nay 68 tuổi, là sinh viên đầu tiên và cũng là người dân miền Bắc Việt Nam đầu tiên vượt tuyến bằng cách bơi qua sông Bến Hải sau năm 1954, khi đợt di cư của 1 triệu đồng bào miền Bắc vào Nam chấm dứt. Thanh Hùng cũng là một nhà thơ và là một giọng ngâm nổi tiếng từng cộng tác với Ban Thi Văn Tao Đàn do cố thi sĩ Đinh Hùng sáng lập). Trong cuộc gặp gỡ trước giờ Thái Hằng trút hơi thở cuối cùng, tại San Jose cuối tuần qua, nhà thơ Thanh Hùng và nhà văn Phạm Quốc Bảo, cả hai, đều kể lại với chúng tôi thái độ b́nh thản của Thái Hằng trước khi ĺa đời, trong ngày 10/8/99 khiến cả năm người,- 4 thân hữu viếng thăm và nhạc sĩ Phạm Duy,- đều phải cảm phục. Trong cuộc gặp gỡ này, tuy đang nằm trên giường bệnh, Thái Hằng vẫn tươi cười nói: "Ta với bệnh tuy hai mà một, bệnh với ta tuy một mà hai".
