Những hạt cát li ti, vô tri vô giác dưới bàn tay khéo léo của nghệ nhân bỗng trở thành những bức tranh sinh động, có hồn. Phong cảnh thiên nhiên, làng quê Việt Nam với h́nh ảnh ḍng sông, con thuyền, cánh c̣, khóm trúc... hiện ra thân quen quá đỗi.
Được h́nh thành từ cuối năm 2001 bởi nghệ nhân Ư Lan, nghệ thuật tranh cát Việt Nam đến nay đă hoàn thiện hơn, toát lên vẻ đẹp lạ kỳ làm say đắm ḷng người.
Tranh cát Việt buổi ban đầu c̣n khá đơn điệu về màu sắc và chỉ thể hiện được những hoa văn, h́nh khối đơn giản. Nhưng qua thời gian, tranh cát ngày càng tinh xảo và có chiều sâu cảm xúc. Những hạt cát như reo vui, nhảy múa, mang nét đẹp cuộc sống vào tranh. Không chỉ tả cảnh thiên nhiên, tranh cát c̣n thể hiện thư pháp, chân dung, thậm chí tái hiện những họa phẩm nổi tiếng của thế giới. Một điều không thể phủ nhận nữa là kỹ thuật chế tác của các nghệ nhân đă điêu luyện hơn, việc làm tranh cát 4 mặt với những đường nét uốn lượn, cầu kỳ đối với họ không có ǵ là khó nữa. Như vậy, so với thuở ban đầu, tranh cát hiện nay đă đạt đến độ thẩm mỹ cao, không thua kém ǵ các loại h́nh hội họa khác.
Bên cạnh thương hiệu của "người đàn bà nghịch cát" Ư Lan, sự xuất hiện của những tên tuổi mới như Vạn Thiên Sa, Hồng Châu Sa, Kim Sa... đă làm phong phú thêm thị trường tranh cát Việt Nam. Tranh cát Ư Lan và Vạn Thiên Sa có điểm tương đồng là chỉ sử dụng màu cát tự nhiên để thổi vào tranh cảm giác nồng ấm, nguyên sơ. Trong khi đó, họa cát Kim Sa lại mang hơi thở hiện đại và lung linh màu sắc nhờ khai thác màu cát nhuộm. Hai chữ "họa cát" làm nhiều người thắc mắc. Theo anh Trần Trung Kiên, người sáng lập thương hiệu Kim Sa: "Phong cách họa cát làm tranh cát thêm sang trọng và lộng lẫy. Những bức tranh cát không c̣n đứng yên trong khung thủy tinh mà đă được treo lên tường cho người yêu tranh thỏa sức ngắm nh́n".
B́nh minh trên sông - tác phẩm của Vạn Thiên Sa
Bằng niềm đam mê và tấm ḷng đối với cát Việt, những nghệ nhân không ngừng t́m ṭi, sáng tạo để đưa tranh cát lên tầm cao mới. Tranh cát hiện nay không c̣n là một sản phẩm thủ công đơn thuần dùng để trang trí nữa mà đă trở thành một tác phẩm nghệ thuật. Tranh cát Việt Nam cũng được đánh giá cao so với các nước trên thế giới, v́ vậy, môn nghệ thuật mang đậm bản sắc dân tộc này cần phải được ǵn giữ và phát huy để trở thành một điểm nhấn đặc trưng của văn hóa Việt.
