Ca Sĩ Bạch Yến - với 50 năm tận tụy trong nghệ thuật
Trường Kỳ Với 50 năm góp mặt trong lănh vực nghệ thuật, Bạch Yến rất xứng đáng được coi là một nữ nghệ sĩ có quá tŕnh hoạt động lâu dài nhất cho đến ngày hôm nay. Với những thăng trầm trong cuộc sống cũng như trong nghề nghiệp, tên tuổi của chị vẫn là một tên tuổi lớn trong việc giới thiệu nền văn hoá Việt Nam với khán giả năm châu qua nhạc dân ca cổ truyền hiện nay cũng như từng góp mặt trong giới "show business" tại Hoa Kỳ trong một thời gian dài.
Giọng hát trầm đặc biệt đó cũng đă trở nên quen thuộc với khán giả Việt Nam từ rất nhiều năm qua, mặc dù âm sắc (timbre) rất trầm nhưng giọng hát chị thuộc loại "mezzo soprano", đă góp phần không ít trong việc tạo cho nhạc phẩm "Đêm Đông" trở thành bất hủ.
Lần xuất hiện gần đây nhất của Bạch Yến trước khán giả người Việt đă diễn ra tại thủ đô Hoa Thịnh Đốn, trong một buổi tŕnh diễn do Câu Lạc Bộ Văn Hoá vùng Washington, D.C. tổ chức. Số khán giả tham dự đông đảo trong buổi tŕnh diễn đó đă không ngờ một nữ nghệ sĩ năm nay đă ngoài 60 mà thể cách tŕnh diễn cũng như giọng ca vẫn c̣n dồi dào phong độ khi đă tŕnh bày 20 nhạc phẩm trong suốt chương tŕnh, với sự phụ hoạ dương cầm của nhạc sĩ Jean Louis Beydon, giám đốc viện âm nhạc Vanves (ngoại ô Paris).
Trước đó, Bạch Yến cũng đă có dịp đến với khán giả Việt Nam tại tiểu bang Washington trong dịp Tết Quư Mùi vừa qua với những chương tŕnh nhạc thính pḥng và dân ca. Trong năm 2002, Bạch Yến cũng đă có dịp phô diễn tài nghệ của ḿnh trước cộng đồng người Việt ở nhiều thành phố lớn tại Hoa Kỳ như Houston, Phoenix, San Jose, vv... và đă mang lại cho khán thính giả nhiều thích thú. Cô bé nhi đồng từng nổi tiếng với phần tŕnh diễn mô tô bay ngày nào hẳn cũng đă không ngờ định mệnh đă đưa đẩy đến sự thành công trong lănh vực nghệ thuật âm nhạc trong suốt mấy chục năm sau đó.
Bạch Yến tên thật là Quách Thị Bạch Yến, sinh năm 1942 ở Sóc Trăng. Thân mẫu chị thường về Việt Nam mỗi khi gần sanh nở v́ luôn muốn sinh con tại quê ngoại. Bạch Yến là con áp út trong một gia đ́nh gồm 8 người con, 3 gái, 5 trai; nhưng 4 trong 5 người con trai trong gia đ́nh đều mất sớm. Thân phụ chị là người Tiều Châu và là bạn của người cậu ruột, tỏ ra rất khó khăn trong việc để con cái theo con đường văn nghệ do quan niệm "xướng ca vô loài", trong khi thân mẫu chị lại là một người say mê âm nhạc và luôn tỏ ra gắn bó với nền văn hoá Việt Nam.
Năm 9 tuổi, Bạch Yến được gia đ́nh đưa về Cần Thơ để theo học tiểu học ở đây, cùng một lúc hoạt động trong ca đoàn của nhà thờ Cần Thơ nên nhờ đó đă sớm có được một căn bản nhạc lư, dù chỉ trong một thời gian ngắn ngủi. Năm 1952 sau đó, Bạch Yến lại theo bố mẹ và các anh chị vào Sài G̣n để rồi ghi tên dự thi cuộc tuyển lựa ca sĩ dành cho những giọng ca nhi đồng do đài phát thanh Pháp Á tổ chức. Sau những ṿng sơ khảo và bán kết, qua năm 1953 Bạch Yến đă oanh liệt đoạt được Huy Chương Vàng trong ṿng chung kết và liền sau đó được mời cộng tác với chương tŕnh ca nhạc nhi đồng của đài phát thanh dưới sự điều khiển của Pháp. Nhưng không lâu sau, đài này đă ngưng hoạt động khi người Pháp phải rời khỏi Việt Nam (1955). Sau đó Bạch Yến t́m đến với những đài phát thanh Quân Đội và Sài G̣n để xin hát cho những chương tŕnh dành cho thiếu nhi nhưng đều bị từ chối.
Mẹ chị đă quyết định chia tay với bố chị khi được ông cho biết sẽ đem cả gia đ́nh về sống vĩnh viễn ở Nam Vang v́ bà muốn ở lại Việt Nam để các con không bị mất gốc và có thể lập gia đ́nh với người đồng hương. Mặc dù bố chị là một doanh thương giàu có, nhưng mẹ chị do tự ái đă cương quyết không nhận sự giúp đỡ tiền bạc của ông sau khi ly dị để nhẫn nhục chịu đựng sự vất vả ở lại Việt Nam nuôi nấng con cái, lúc đó đă lên tới 5 chị em. Sự tận tụy và hy sinh đó nơi người mẹ thân yêu vẫn luôn ở trong tâm hồn Bạch Yến, dù mẹ chị đă qua đời cách đây gần 10 năm.
Gia đ́nh Bạch Yến lâm vào sự túng quẫn sau khi bố mẹ đường ai nấy đi, đă sống chen chúc với nhau trong một căn nhà nhỏ trong một ngơ hẻm trên đường Cao Thắng. Không những thế, một trận hoả hoạn đă xẩy ra thiêu rụi cả nơi nương náu của một gia đ́nh vốn đă gặp rất nhiều khó khăn này. Người cậu ruột của Bạch Yến từ Cần Thơ sau khi nghe tin, đă lên Sài G̣n thăm hỏi gia đ́nh chị. Trước t́nh trạng bi đát này, ông đă nẩy ra ư định thành lập một đoàn mô tô bay thiếu nhi để đi lưu diễn khắp nơi.
Không c̣n sự chọn lựa nào khác, mẹ chị đành ḷng chấp nhận để các con gia nhập đoàn mô tô bay dù biết trước có rất nhiều nguy hiểm. Từ đó, cô bé Bạch Yến theo chị ruột, em trai và em bà con để theo đoàn đi vào tận các làng xă, từ Quảng Trị xuống tới Cà Mau tŕnh diễn những pha mô tô bay nguy hiểm, trong khi vào thời điểm đó vấn đề an toàn không được mấy lưu tâm. Tuy nhiên đối với Bạch Yến, đó là những kỷ niệm khó quên về quê hương khi có dịp gia nhập vào những sinh hoạt thuần tuư đồng quê một cách rất hồn nhiên.
Nhưng chẳng may, một tai nạn rất nặng đă xẩy ra với Bạch Yến trong một buổi biểu diễn tại giải trí trường Thị Nghè. Khi đang bay mô tô, chân chị đă đạp phải thắng nên cả người và xe bị tụt xuống đâm ngay xuống nền gỗ bị mô tô đè lên người. Với tai nạn này, Bạch Yến đă bị dập một số xương sườn và màng tang trái khiến phải điều trị trong một thời gian khá dài. Cũng từ tai nạn này, đoàn mô tô bay của người cậu cũng bị cấm hoạt động khi bị giới hữu trách khám phá là đă thu nhận những thành viên không đủ số tuổi ấn định là 17 khi hành nghề xiệc (cirque).
Một lần nữa, gia đ́nh Bạch Yến lại lâm vào một t́nh trạng thê thảm và nheo nhóc. Do ḷng thương mẹ và anh chị em và với một sự quyết tâm mạnh mẽ, Bạch Yến, khi đó mới là một cô gái 14 tuổi, đă phải cải trang cho giống một thiếu nữ vào tuổi đôi mươi với một chiếc áo dài cùng với lớp son phấn trang điểm cho ra vẻ người lớn. Dưới lớp cải trang đó, Bạch Yến lần ṃ đến những vũ trường và pḥng trà để xin hát hầu có tiền phụ giúp gia đ́nh. Pḥng trà mang tên Trúc Lâm trên đường Phạm Ngũ Lăo do hai nhạc sĩ Mạnh Phát và Ngọc Bích khai thác. Đây là nơi thu nhận chị đầu tiên trong vai tṛ ca sĩ với một số tiền thù lao khiêm nhượng.
Nhờ khi c̣n nhỏ được học một thời gian nơi trường La Providence của các d́ phước nên Bạch Yến đă có khả năng hát được những nhạc phẩm lời Pháp như Tango Blue, Étoile Des Neiges, vv... nên được khán giả dành cho nhiều cảm t́nh. Ngoài ra chị cũng đă cố gắng tŕnh bày được một số nhạc phẩm Việt Nam như Bến Cũ hoặc Gái Xuân, vv... Sau khi rời khỏi pḥng trà Trúc Lâm, Bạch Yến t́m đến với pḥng trà Hoà B́nh, rồi lần ṃ vào tận Chợ Lớn để xin hát tại vũ trường Mélodie với đa số khán giả là người Hoa. Dần dần chị đă xin hát được ở nhiều vũ trường khác như Đồng Khánh, Đại Kim Đô, vv...
Trong suốt thời gian này chị không đuợc một ai hướng dẫn về nhạc, ngoài việc bắt chước hát theo đĩa cho thật giống với lời ca được tự phiên âm theo từng chữ rất vất vả. Sau khi phiên âm xong, chị mới đọc cho một giáo sư Anh Văn nghe và viết lại cho đúng nghĩa và giảng giải về nội dung nhạc phẩm để dễ dàng diễn tả. Từ năm 1957 trở đi, tên tuổi Bạch Yến mới bắt đầu được nhắc nhở tới nhiều sau khi về cộng tác với vũ trường Kim Sơn, với sự phụ hoạ của dàn nhạc Ely Javier. Thời gian này nhạc phẩm Đêm Đông đă được tŕnh bày một cách đặc biệt bởi Bạch Yến để sau đó trở thành một nhạc phẩm gắn liền với tên tuổi chị.
Vào thời kỳ này một vũ trường khác cũng đang rục rịch khai trương, trong khi ông giám đốc của vũ trường này đi t́m những giọng ca đặc biệt. Đó là vũ trường Tự Do, là nơi đă xuất phát nhiều tiếng hát nổi danh của làng tân nhạc Việt Nam. Và chủ nhân vũ trường này là ông Ngô Văn Cường, một người từng sống nhiều năm bên Pháp và có một tâm hồn yêu văn nghệ và quư trọng nghệ sĩ. Trong một lần đến Kim Sơn nghe Bạch Yến tŕnh diễn, ông Cường đă mời chị cùng với cả giàn nhạc Ely Javier về hợp tác với một số thù lao cao hơn nhiều so với những nơi chị từng cộng tác trước đó. Dĩ nhiên nhạc phẩm "Đêm Đông" cũng theo Bạch Yến về đây để cùng với những nhạc phẩm của Patty Page, Connie Francis, DaliDa, Edith Piaf, Ella Fitzerald, Peggy Lee, Rosemary Clooney, Pat Boone, Elvis Presley, Paul Anka, và the Platters, vv... khiến khán giả say mê theo dơi. Bạch Yến lúc bấy giờ được nổi tiếng nhiều qua những nhạc phẩm Rock 'n' Roll và Mambo tuy cũng được thích qua những ca khúc điệu Slow.
Sau khi dành dụm được một số tiền trong thời kỳ tên tuổi lên cao nhất khi cộng tác với vũ trường Tự Do, Bạch Yến cùng với mẹ lên đường sang Pháp vào năm 1961 với ư định học phương pháp hát của Tây phương. Chị may mắn được thu nhận vào hát tại một nhà hàng sang trọng do ông Phạm Văn Mười làm chủ trên đường rue de l'Echelle ở quận 1 Paris. Nhà hàng La Table Du Mandarin tuy nhỏ, chỉ chứa tối đa được khoảng sáu bẩy chục chỗ, nhưng là nơi lui tới của những khách hàng lịch lăm.
Trong thời gian ở Pháp, Bạch Yến đă được hăng Polydor mời thâu, cùng một lúc đi tŕnh diễn tại một số quốc gia Âu Châu như Đức, Áo, Bỉ, Hoà Lan và nhiều thành phố trong nước Pháp. Tuy nhiên Bạch Yến cho biết sự việc đă diễn ra không như ư v́ chị đă nổi tiếng ở Việt Nam mà sang Pháp chị chỉ là một nghệ sĩ ngoại quốc xa lạ. Trước kết quả không được như ư này, Bạch Yến đă quyết định quay trở lại VN vào cuối năm 63 để tiếp tục hợp tác với vũ trường Tự Do và thỉnh thoảng tŕnh diễn tại vũ trường Kim Đô với một số kinh nghiệm về nghệ thuật tŕnh diễn cũng như kỹ thuật hát học hỏi ở ngoại quốc.
Khi vừa trở lại quê hương vào cuối 63, nhiều sĩ quan cố vấn Mỹ - là những khán giả thường đến với Tự Do - đă tỏ ra yêu thích tài nghệ của chị nên đă t́m cách giới thiệu một tài năng trẻ của Việt Nam với chương tŕnh ca nhạc truyền h́nh nổi tiếng "Ed Sullivan Show". Sau nhiều lần thuyết phục chị nhưng chị nhứt quyết từ chối nên có ư nghĩ buộc họ mời mẹ th́ chị mới nhận lời đi. Chị nghĩ rằng với điều kiện này sẽ không được chấp thuận v́ trong thâm tâm không thích qua Mỹ v́ cho đó là một quốc gia "kỳ thị chủng tộc".
Nhưng vào đầu năm 1965, cả hai mẹ con Bạch Yến nhận được vé máy bay để cùng lên đường sang Mỹ. Với chuyến đi này, Bạch Yến trở thành người Việt Nam đầu tiên và duy nhất xuất hiện trên chương tŕnh Ed Sullivan Show với 35 triệu khán giả cũng như được tham dự trực tiếp vào giới "show business" Hoa Kỳ. Với nhạc phẩm "Đêm Đông" bất hủ và một nhạc phẩm Mỹ nổi tiếng "If I Have A Hammer", Bạch Yến đă tạo được khá nhiều tiếng vang nơi khán giả truyền h́nh qua chương tŕnh "Ed Sullivan Show" cũng là chương tŕnh có sự xuất hiện của ban nhạc quốc tế đang trong thời kỳ nổi bật nhất là the Rolling Stones.
Đáng lẽ Bạch Yến chỉ lưu lại Hoa Kỳ 12 ngày theo đúng giao kèo, nhưng định mệnh đă đưa đẩy chị đến với những hoạt động ca nhạc tại đây trong suốt 12 năm! Sự quyết định ở lại Hoa Kỳ của Bạch Yến được thân mẫu chị chấp thuận sau khi đă bắt chị phải tuân theo 3 điều kiện: không được mặc bikini, phải để tóc dài không được cắt và nhất là không được lấy chồng ngoại quốc! Thân mẫu chị yên tâm trở về thăm Việt Nam, trong khi Bạch Yến chọn miền Nam California để cư ngụ tại vùng Beverly Hills, một khu vực gồm toàn những nghệ sĩ lừng danh trong lănh vực điện ảnh và ca nhạc. Cũng do đó Bạch Yến được coi là người ca sĩ Việt Nam đầu tiên đến với California - lúc đó chỉ mới có khoảng một ngàn người Việt trên khắp nước Mỹ! - trước khi một phần của vùng đất này trở thành Little Saigon, trung tâm của những sinh hoạt ca nhạc Việt Nam hải ngoại sau năm 75.
Trong suốt thời gian từ 1965 đến 1978, ngoài việc trau dồi tài nghệ bằng cách trau dồi kỹ thuật hát, nghệ thuật tŕnh diễn và Anh Văn, Bạch Yến cũng là nghệ sĩ Việt Nam đầu tiên và duy nhất có cơ hội tŕnh diễn trên cùng một chương tŕnh với những tên tuổi nổi tiếng Hoa Kỳ như Bob Hope, Bing Crosby, Pat Boone, Frankie Avalon, Jimmy Durante, Joey Bishop, Mike Douglas, Liberace, vv.. Cũng trong thời gian này, chị cũng đă học thêm tiếng Tây Ban Nha để có thể tŕnh bày một cách suông sẻ những ca khúc viết bằng ngôn ngữ này khi diễn ở Trung Mỹ và Nam Mỹ... Chỉ tiếc một điều sau khi đi lưu diễn tại khắp 46 tiểu bang Hoa Kỳ bằng những giao kèo kư kết với các cơ quan truyền thông ABC, CBS, vv..., Bạch Yến đă không có dịp phô diễn tài nghệ của ḿnh trước khán giả người Việt. Có chăng là ngoài một vài người hiếm hoi mà chị t́m thấy tên trên một cuốn sổ điện thoại nhỏ do một vị linh mục soạn, để chị gọi tới mời tham dự.
Cũng như nhiều năm trước đó, Bạch Yến thường từ Mỹ quay về Pháp vào mỗi dịp hè. Nhưng năm 1978 là một dịp nghỉ hè định mệnh, đă đưa đến sự chung sống giữa Bạch Yến và Trần Quang Hải. 17 năm trời đă qua kể từ ngày gặp biết nhau lần đầu tiên năm 1961, hai người không ngờ lần gặp lại nhau ở Paris để đi tới một sự kết hợp đẹp đẽ đă kéo dài được 25 năm, tính đến ngày 17 tháng 6 năm 2003.
Sau khi chính thức thành hôn với Trần Quang Hải, Bạch Yến ở luôn tại Pháp. Và cũng từ đó, chị "quay về nguồn" với sự chú tâm lớn vào âm nhạc cổ truyền Việt Nam để "cùng với anh Hải đem nhạc Việt Nam đến với khán giả trên khắp thế giới". Với sự chuyển hướng này của chị, trung b́nh mỗi năm cặp nghệ sĩ Trần Quang Hải -Bạch Yến đă tŕnh diễn trước khán giả Âu Mỹ từ 120 đến 150 buổi! Bạch Yến cho biết thực sự rất sung sướng trong việc giới thiệu âm nhạc Việt Nam với khán giả ngoại quốc, tuy rằng "làm văn hoá mà đâu có tiền bạc ǵ lắm!", nhưng bù lại "khi khán giả đến với ḿnh là người ta đến để chỉ muốn nghe nhạc Việt Nam thôi".
Với những bài hát ru con, Bạch Yến rất được khán giả tán thưởng, tuy chị tự nhận giọng chị không được mềm dịu như những nghệ sĩ khác, xuất thân từ nhạc cổ truyền, nhưng do sự dầy công nghiên cứu chị đă tŕnh bày một cách không hề có sự sai sót. Ngoài vai tṛ làm chồng, Trần Quang Hải c̣n đóng vai người thầy chỉ dẫn cho Bạch Yến từng ly, từng tí "nên mỗi lần cần biết điều ǵ - từ cách luyến láy cho đến các câu ḥ hoặc những thể loại ru con - đều được anh Hải chỉ dẫn và cho ư kiến".
Vào năm 1983, một vinh dự lại đến với chị khi cùng với Trần Quang Hải đoạt giải thưởng lớn nhất dành cho một đĩa nhạc dân ca cổ (Grand Prix Du Disque de l'Académie Charles Cros), do quyết định của một ban giám khảo gồm toàn những nhà nghiên cứu âm nhạc.
Đến nay Bạch Yến đă cùng với Trần Quang Hải thực hiện được trên 10 CD về âm nhạc cổ truyền Việt Nam. Riêng chị Bạch Yến đă thu thanh tiếng hát của chị trên một CD do trung tâm Tú Quỳnh ở nam California thực hiện, 2 băng cassettes cho trung tâm Playasound và một CD do chị tự thực hiện với tựa đề "Souvenir". Bạch Yến tự nhận là rất ngại vào studio để thu thanh nên số tựa CD của chị không nhiều. Nhưng khi tŕnh diễn trên sân khấu th́ "như cá gặp nước" như câu nói nhiệt t́nh của chị, v́ "với khán giả có được sự "contact direct" nên hứng thú hơn. Nhất là khi người nghe mang CD về nhà để nghe từng chữ, từng câu nên sợ lắm!".
Những năm gần đây với quan niệm "khi mất sức khỏe là mất tất cả", nhất là hiện chị đă bước vào lớp tuổi 60 nên đă hạn chế nhiều trong việc đi lưu diễn. Tuy vậy hàng năm chị vẫn xuất hiện trong 60 buổi tŕnh diễn trước khán giả ngoại quốc, trong khi với khán giả người Việt trung b́nh hàng năm cũng c̣n từ 5 đến 10 buổi. Với một quá tŕnh tận tụy với âm nhạc, trải qua những thăng trầm trong nghề nghiệp cùng với những thành quả đă gặt hái được, Bạch Yến xứng đáng được coi như một nghệ sĩ đă mang lại nhiều vinh dự cho nền âm nhạc Việt Nam sau 50 năm theo đuổi con đường nghệ thuật.
....có người nói đến "Ngũ Long Công Chúa" của thời đó, .....Nếu khoảng cuối thập niên 50 đầu thập niên 60, ... thời đó có cả chục công chúa, theo tài liệu sách vỡ th́ thời đó c̣n có các cô: Lệ Thanh, Mỹ Thể, Minh Hiếu, Trúc Mai, Thu Hương, Băng Tâm, Yến Vĩ, Thùy Hương. Thái Xuân, Mai Ly, Mary Linh, Linh Đa .... phần đông các ca sĩ này đi hát pḥng trà chuyên nghiệp nên đa số quần chúng không biết nhiều về họ .
Lâu lắm mới nghe lại tên Tâm Đan,..... Theo ông Hồ Trường An : “ Tâm Đan nhỏ nhắn và xinh đẹp, khuôn mặt tṛn và mái tóc xơa dài . Cô mặc loại áo đỏ, nhất là áo gấm màu đại hồng hay áo nhung màu hồng phấn đều nổi . Cô đóng rất nhiều phim tố cộng do Trung Tâm Quốc Gia Điện Ảnh sản xuất . Cô hát khá nhiều pḥng trà . Cô xinh xắn, khuôn mặt có nhiều nét kết hợp hài ḥa và cô trang điểm rất thạo . Cho nên dưới ánh đèn sân khấu trông cô nổi hẳn lên . Những màu đỏ mà cô mặc gồm có màu phi hồng tươi sáng ánh ráng chiều, màu hồng đan gồm màu hồng tươi pha chút xám bạc, màu hồng hạnh gồm màu đỏ ửng ánh vàng kim nhũ, màu yên chi thắm thiết sắc đỏ bông vang .
Giọng Tâm Đan dù không có nét đặc thù nhưng rất nhuyễn, rất ngọt, rất khỏe với chuỗi ngân điêu luyện. Cô có tài nhưng không được người đời biết đến nhiều . Đúng là số phận kẻ mặc áo gấm đi đêm, số phận của ngọc ẩn trong đá” (trích Theo Chân Những Tiếng Hát . p. 238)
Cô Tâm Đan đă ra sống ở hải ngoại, nhưng vẫn "thiếu đất cho cô dụng vơ"
Trong đời làm nghệ thuật tôi nhận được 2 giải thưởng:
Giải thứ nhứt
Năm 1953 tôi đựơc giải nhứt Huy Chương Vàng trong cuộc thi ca do đài Pháp Á (Radio France Asie) tổ chức. Sau đó tôi được đài này cho phép hát mỗi tuần một lần trong buổi phát thanh NHI-ĐỒNG cho tới ngày đài Pháp Á phải đóng cửa đầu năm 1955.
Giải thưởng thứ nh́ chung với anh Trần Quang Hải
Năm 1983 GRAND PRIX du DISQUE de l’ ACADEMIE CHARLES CROS. Giải thưởng này đối với dĩa hát như ở HOLLYWOOD được OSCAR về phim ảnh vậy.
Sau khi đài Pháp Á đóng (v́ Hiệp Định Geneve) Pháp và tất cả cơ sở Pháp đều phải dẹp đi.
Tôi có tới xin Đài Saigon và Đài Quân Đội nhưng không ai cho tôi hát và c̣n biểu tôi hăy chạy theo đài Pháp Á mà hát. Lúc đó tôi không hiểu ǵ về chánh trị hay phe đảng mà chỉ buồn rồi lủi thủi trở về căn nhà không nóc, v́ nhà tôi vừa bị cháy cùng lúc với nhà ông nhạc sĩ Canh Thân mùng bốn TẾT 1955. Lúc đó tôi có người cậu (em của Mẹ tôi, ba của ca sĩ Uyên Phương) ngỏ ư lập một đoàn MOTO BAY nhi đồng. tập cho các chị em tôi đi moto bay.
Sau khi học đi môtô bay đă bị té nhiều lần trong lúc tập dượt, chúng tôi bắt đầu vững rồi điêu luyện cứng cát hơn chúng tôi mới bắt đầu lưu diễn từ Qui Nhơn tới mũi Cà Mau. Tôi may mắn được biết nhiều về Quê-Hương ḿnh cũng một phần nhờ diễn Mô Tô Bay. Sau cùng chúng tôi diễn tại Hội Chợ Thị Nghè rồi tôi bị tai nạn lần đó nặng nhứt nên bị cấm luôn không được hành nghề này nữa vi tất cả chúng tôi đều quá nhỏ dưới tuổi để hành nghề nguy hiểm này.
Cuối 1956 tôi quay về với âm nhạc.
Một bữa t́nh cờ tôi đi trên đường Phạm Ngũ Lăo thấ có tên "PH̉NG TRÀ TRÚC LÂM", Mẹ tôi đến xin hát tuy tôi chưa đầy 15 tuổi ( phải giả dạng làm người lớn tô son phấn và trong người mặc đồ giả tưng bừng để được nhận làm tại pḥng trà này). Sau đó tôi xin thêm đựợc một nơi hát khác là TIỆM ĂN H̉A B̀NH. Được làm việc hai nơi tôi tự học hát ngày đêm những bài hát mới và đặc biệt những điệu Rock 'n Roll bằng tiếng Anh và Pháp để có một chỗ đứng riêng, mỗi đêm không bị trùng bài với người khác, ngẫu nhiên tôi trở thành ca sĩ hát nhạc "giựt".
Chị tôi cũng đi hát trong quân đội nhưng rất nhát, có một hôm chị tôi kéo tôi đi hát thử (audition) cho một vũ trường lúc chi hát Mơ khúc Tương Phùng tôi nhảy lên hát bè cho chị th́ sau đó chủ vũ trường không mướn chị tôi mà đ̣i mướn tôi. Tôi không nhận lời v́ phải 18 tuổi mới được phép vô vũ trường mà lúc đó tôi mới hơn 15.
Tôi không dám hát ở vũ trựng nơi chị tôi đă xin hát v́ nơi đó (Dancing Kim Sơn ) là một vũ trường khá nổi tiếng nằm giữa Saigon,tuy vậy tôi cũng liều đi hát vũ trường v́ tôi cần tiền giúp Mẹ và nuôi em trai đi học cho đầy-đủ thân ḿnh có dốt chẳng sao v́ vậy tôi đă làm việc hơi…liều là xin hát tại một vũ trường nhỏ vô danh tận Chợ-Lớn rất ít người biết Dancing MÉLODIE. Khách đến đây “nhảy đầm” toàn người Tàu nên tôi hát 80 đến 90% nhạc Pháp và một vài bản tiếng Việt tiếng Anh thôi. Các ông nhạc sĩ đều là người Tàu họ biết ít tiếng Việt và cũng biết rất ít bài Việt nên tôi cố chăm học thật nhiều nhạc ngoại quốc hát đâu cũng tiện. Tuy hát tận Chợ-Lớn lương ít nhưng nhờ có xe của vũ-trường đưa đón nên tôi dành dụm được chút tiền, xây thêm được một vách tường bằng GẠCH, (khoảng 4 thưóc vuông). Cha tôi tuy đă ở xa nhưng khi hay tin tôi trở thành ca sỹ và nhứt là ca sỹ ở VŨ TRƯỜNG lại càng không bằng ḷng cho tôi hành nghề này. Mẹ tôi th́ ngược lại chấp nhận việc tôi hành nghề ca sỹ v́ chính Mẹ tôi đă cùng đi cạnh tôi mỗi đêm khắp nơi tôi làm việc (có lẽ Mẹ tôi muốn chứng minh cùng Cha tôi nghề hát không xấu và đáng khinh như người đời thường coi là “xướng ca vô loài ") chính Mẹ tôi ngoài việc chỉ cho tôi cách đi đứng ăn, nói ,khéo léo chỉnh tề, tánh vui nhưng không lả-lơi gây hiểu lầm, dễ bị người khinh thường. Mẹ tôi c̣n làm bầu cho tôi rất hay, bà là người chọn bài, giải thích ư nghĩa của bản nhạc, và cách diễn tả rất xúc động khi hát bản buồn và rất nhí nhảnh dí dỏm khi hát những bản vui nhộn…
Mẹ tôi là người giúp tôi nhiều trong vấn đề chọn bài và chỉ cách cho tôi diễn tả tuy không hiểu chút ǵ về nhạc nhưng hiẻu nghĩa bản nhạc nên giải thích rành mạch từng chữ từng câu. Bây giờ tôi mới biết là Mẹ tôi rất yêu làm nghệ sĩ v́ lần tôi trở về thăm V.N. (1974 để chuẩn bị một buổi diễn cho khán gỉa Saigon vào Tết 75) lần đó tôi có gặp người Cậu (anh của Mẹ tôi,theo người NAM Anh hay Em của Mẹ đều gọi là Cậu), ông có kể cho tôi nghe về Mẹ tôi lúc c̣n nhỏ mỗi lần có tiệc hay đám cưới bà Ngoại tôi thường dắt Mẹ tôi theo v́ Mẹ tôi kể cả truyện TAM QUỐC thuộc ḷng và một ḿnh đóng tất cả các vai trong truyện rất rành rơi say sưa và có duyên rất được hoan-nghinh.Tôi nhớ lúc ở Nam Vang Mẹ tôi thường đón nhiều lần cả đoàn Cải Lương về dùng cơm với gia đ́nh trong suốt thời gian đoàn đến diễn ở Nam Vang,Mẹ tôi quen thân với ông Ông Bầu Thới,Năm Nghĩa,Phùng Há,Năm Phỉ,Bảy Nam v.v…Tôi c̣n nhớ có lần Mẹ tôi đă đem tôi tới giới thiệu cho cô Năm Phỉ để được Cô Năm Phỉ dạy và cho nhập Đoàn Cải Lương Năm Phỉ,cô Năm Phỉ nói “con nhỏ này giọng nó khào giống tui được lắm chị để tui sẽ dạy nó" như vậy tôi đă được nhận lời. Sau khi chia tay cô Năm Phỉ hai Mẹ con ra về hớn-hở nhưng hôm sau, chúng tôi được tin sét đánh khi đọc báo mới hay Cô Năm Phỉ vừa qua đời đêm qua sau khi diễn xong thấy ớn lạnh khó chịu đi bác sĩ tiêm cho mũi thuốc khỏe không ngờ cô ngủ luôn một giấc... ngàn thu.Chúng tôi rất buồn v́ tôi không được cô Năm Phỉ dạy diễn và hát Cải Lương mà đau đớn hơn nữa là đă mất đi một nghệ sĩ tài ba xuất chúng.Dường như số trời đă định cho tôi phải trở thành nghệ sĩ của làng TÂN NHẠC ? Mẹ tôi quen nhiều nghệ sĩ lớn của ngành Cải Lương và đặc biệt mến cô Năm Phỉ nên chỉ đem tôi đến đoàn cô Năm Phỉ mà thôi.Sau đó chúng tôi mới liều đến làm quen ông Lê Thương.
Sau khi rời Nam Vang chúng tôi về sống ở Cần Thơ 2 năm. Tôi hát trong ca đoàn của nhà thờ lớn Cần Thơ do ông Nguyễn Văn Khen (thường được gọi là ông Sáu Khen) phụ trách và cũng nhờ ông Sáu Khen chỉ cho tôi nhạc lư Tây Phương. Ban đầu tôi chỉ hát trong đoàn sau một thời gian ngắn tôi được hát chánh cho ca đoàn Cần Thơ trước khi lên cư ngụ tại Saigon. Tiệm của Ba Mẹ tôi sung túc nhờ Mẹ tôi biết làm nhiều món nguội (home made cold cuts) nên khách Pháp đầy nghẹt mỗi chiều đến tối. Làm ăn đang sung túc th́ Ba tôi bị bắt v́ có một lần nhà chúng tôi có người quen từ xa đến ở trọ một đêm không có tên trên tờ khai gia đ́nh. Chỉ ở trọ một đêm tôi không hiểu sao CÔNG-AN biết mà đến nhà chúng tôi xét nửa đêm. V́ lỗi đó Ba tôi bị Công-An bắt đi vô hạn định. Mẹ tôi chạy lo tiền hối lộ. Công an đến ăn tiệm của chúng tôi gần như mỗi ngày và lựa toàn thứ mắc tiền và ngon nhứt. Ăn xong họ dặn chúng tôi giữ cái giấy tính tiền mai mốt sẽ trả. Tôi để ư thấy họ c̣n có ư tṛm trèm trêu chọc chị cả của chúng tôi nữa v.v… Cứ vài bữa là họ đến ăn nhậu như vua. Họ hết dùng món nọ tới món kia, đă vậy thỉnh thoảng họ lại xét giấy ngang. Có khi anh bếp ở lại ngủ (v́ c̣n nhiều món làm chưa xong mà cần giao cho khách hôm sau) nên lại một lần nữa Ba tôi bị bắt vô nhà tù vô hạn định và chuyện bị bắt này xảy ra càng ngày càng thường hơn.
Tôi c̣n nhớ măi h́nh ảnh Mẹ tôi phải dâng hối lộ đi bằng đầu gối từ cổng vô tới trong nhà của người Trưởng Ty Công An, 10 ngàn, 20 ngàn mà c̣n bị gọi tên nọ tên kia sỉ vả thậm tệ (năm 1951-1952 thời Pháp thuộc đầy Việt Gian vừa ấy tiền hối lộ vừa hà hiếp dân)
Chúng tôi đành rời Cần Thơ lên sống trên Saigon.
Tôi vô cùng bỡ ngỡ đến KINH-ĐÔ đông người và c̣n bị hoàn cảnh Mẹ Cha xa nhau. Ban đầu tôi không hiểu tại sao chúng tôi đang sống đầy đủ, đi học điều độ ở Cần Thơ mà phải lên Saigon sống và chui vô căn nhà lá nhỏ xíu mà diện tích cả thảy cỡ 12 thước vuông. Gian ngoài khoảng 4 thước vuông, gian trong khoảng 8 thước vuông sống 6 người: Mẹ và 5 con (3 gái 2 trai). Ban đầu chúng tôi được đi học đàng hoàng, sau đó tôi thấy Mẹ tôi bớt đeo nữ trang, đồ Sứ đồ BẠC bắt đầu biến mất. Tôi hiểu Mẹ tôi đă bán để xoay sở…Từ đó tôi mới xin Mẹ cho tôi đi thi ca ở đài Pháp Á.
Lúc mới lên Saigon
Đêm đêm tập hát những bài Pháp thử chơi , tự nhiên bên kia vách có người nói tiếng Pháp thật to. Chúng tôi ngừng và lắng tai nghe xem có phải ḿnh bị người ta la v́ hát lớn tiếng. Không ngờ chính là một ông đại úy Pháp ở sát bên cạnh nhà lá của ḿnh. Ông biểu hát lớn hơn để ông dược nghe v́ ông rất thích. Kể từ đó, chúng tôi được ông "capitaine Ribat" cho phép chúng tôi dùng nước từ máy nước của ông mỡi ngày một giờ để xài không mất tiền.
Little Saigon: Chiều nhạc và tâm t́nh với nữ ca sĩ Bạch Yến
LÊ THỤY
HUNTINGTON BEACH, California - Một chiều nhạc và tâm t́nh với nữ ca sĩ Bạch Yến sẽ được tổ chức tại vũ trường Majestic, 18582, Beach Blvd, Huntington Beach, (điện thoại 714-963-1089) từ 3 giờ chiều Chủ Nhật 20 Tháng Tám 2006, với sự hiện diện của nữ ca sĩ Bạch Yến đến từ Paris, Pháp, cũng là lần đầu tiên có đến tŕnh diễn tại Little Saigon, nơi có cộng đồng Việt Nam đông đảo nhất ở hải ngoại.
Nữ ca sĩ Bạch Yến, từng là một nghệ sĩ lái môtôbay tại Sài G̣n, một nghề đầy rủi ro, nguy hiểm, trước khi chuyển qua nghề vũ viên, ca sĩ... và cho đến nay tính ra đă đi hát được tṛn 50 năm, và chiều nhạc và tâm t́nh 20 Tháng Tám này, cũng có thể được coi như kỷ niệm cho nửa thế kỷ đi hát của Bạch Yến, trước khi Bạch Yến ngồi lại để viết hồi kư, theo như một nguồn tin thông thạo cho biết.
Nhắc đến Bạch Yến, là không thể nào quên được cô qua bài hát bất hủ “Đêm Đông”, mà cho tới nay chưa có ca sĩ nào có thề tŕnh bày qua được cô, và lẽ dĩ nhiên cô c̣n được nổi tiếng qua nhiều bài hát khác.
Năm 1961, Bạch Yến sang Paris, và được hăng đĩa Polydor mời thâu đĩa và đưa đi tŕnh diễn một ṿng các nước, như Bỉ, Đức và Áo.
Năm 1968 Bạch Yến được ông bầu Ed Sullivan mời sang Hoa Kỳ tham gia chương tŕnh truyền h́nh Ed Sullivan Show, được coi là ăn khách nhất lúc bấy giờ tại Hoa Kỳ.
Trong thời gian này, Bạch Yến có tŕnh bày một số bài hát bằng các tiếng Anh, Pháp, Ư, Tây Ban Nha... và cũng được hoan nghênh không kém, trong đó có cả bài hát đầy cảm động “La Llorona”, mà cô hát cả bằng tiếng Việt Nam, được dịch ra là “T́nh nữ khóc than”, được cô phổ biến rộng răi tại Sài G̣n trước Tháng Tư năm 1975.
Trong chiều nhạc và tâm t́nh với Bạch Yến, nữ ca sĩ này sẽ hát lại các bài hát thành công và nổi tiếng nhất của cô trong nửa thế kỷ qua, với sự góp mặt và góp tiếng của Thanh Lan, Trọng Nghĩa, Hạ Vân, Kevin Khoa, v.v.. với khách mời đặc biệt là nữ ca sĩ Hoàng Oanh, một trong những con chim quư của làng nhạc miền Nam Việt Nam trước Tháng Tư năm 1975.
Buổi văn nghệ “Bạch Yến: 50 năm Âm Nhạc” tại Hoa Thịnh Đốn
Hồng Chiêu
Buổi văn nghệ “Bạch Yến: 50 năm Âm Nhạc” đă thành công rực rỡ tại vùng Thủ Đô Hoa Thịnh Đốn ngày 27/8/2006 vừa qua. Hơn 500 khách yêu văn nghệ đă tới tham dự buổi văn nghệ được tổ chức tại NOVA Community College – Ernst Cultural Center tại Virgnia, để đánh dấu 50 năm Bạch Yến mang tiếng hát đến với đời.
Mở đầu chương tŕnh MC Thùy Lan đă đại diện ban tổ chức chào mừng, và cám ơn quan khách tới tham dự. Kế tiếp, tiếng đàn dương cầm trầm buồn của danh cầm Jean Louis Beydon, ḥa cùng tiếng đàn vĩ cầm réo rắt của nhạc sĩ Đàm Xuân Linh, và tiếng hát điêu luyện của ca sĩ Hoàng Tiếp đă mở đầu buổi văn nghệ với nhạc phẩm Ánh Đèn Mầu, nhạc của Charlie Chaplin, lời Việt của Nguyễn Xuân Mỹ. Tiết tấu và gịng nhạc đă làm dịu lắng tâm hồn khách thưởng ngoạn, nhẹ ru ḷng ngườ́, tạo sự cảm thông với cuộc đời người nghệ sĩ:
Đời ca hát ngày tháng cho người mua vui Đời son phấn làm mất bao ngày thơ ngây Cùng bên ánh mầu sắc lạc lơng trong tiếng đàn hát đêm khuya Rồi bao nếp răn về với tháng năm đời lăng quên rồi
Buồn trong tiếng nhạc lắng cho đời mê say Cười trong ánh đèn sáng cho người mua vui Rồi khi ánh đèn tắt lặng lẽ cô đơn Ch́m theo bóng đêm, người ta lăng quên bẻ bàng
Sau 8 câu hát mở đầu, bác sĩ kiêm nhạc sĩ Văn Sơn Trường, đại diện ban tổ chức, đă lên máy vi âm phát biểu: “Quư vị vừa thưởng thức thức một phần của bản nhạc Ánh Đèn Mầu. Chúng tôi muốn dùng lời của bản nhạc này để diễn tả nỗi niềm và tâm sự của những người nghệ sĩ. Họ là những người đă đem lại cho khán giả, cho chúng ta những nụ cười, những niềm vui, những giờ phút thoải mái. Để rồi sau khi tấm màn nhung khép lại, ánh đèn mầu của sân khấu vụt tắt, người nghệ sĩ lại trở về với cô đơn, lạnh lẽo, quên lăng, và nhiều khi họ cảm thấy chán chường, và bẽ bàng …
Nghệ sĩ Bạch Yến đă tŕnh diễn trong bao năm qua, chắc đôi khi cũng không tránh khỏi những giây phút chạnh ḷng, bẽ bàng như vậy. Nhưng hôm nay là ngày đánh dấu 50 năm ca hát với đời của Bạch Yến, khi tấm màn nhung hạ xuống, khi ánh đèn mầu tắt đi, Bạch Yến sẽ không cảm thấy cô đơn, bẽ bàng, bởi v́ có sự hiên diện rất đông đủ của quư vị. Những tâm hồn, những tấm ḷng tha thiết với nghệ thuật của quư vị đă đem lại niềm vui cho Bạch Yến. Chúng tôi xin mạn phép quư vị được vinh danh nghệ sĩ Bạch Yến, không phải chỉ v́ Bạch Yến là Bạch Yến mô-tô bay, hay v́ nổi tiếng với bài nhạc Đêm Đông, hay v́ biết hát rất nhiều tiếng ngoại quốc như: Anh, Pháp, Ư, Tây Ban Nha, Do Thái, Trung Hoa … mà c̣n v́ Bạch Yến và người bạn đời là nghệ sĩ Trần Quang Hải đă đem âm nhạc Việt Nam, đặc biệt dân ca Việt Nam đến với khán giả ngoại quốc khắp năm châu.”
Sau đó bác sĩ Văn Sơn Trường đă giới thiệu Bạch Yến tới quư vị khán giả vùng Hoa Thịnh Đốn.
Nghệ sĩ Bạch Yến và Trần Quang Hải đă không hổ danh là người nghệ sĩ tŕnh diễn có thực tài và đa dạng,họ đă tŕnh diễn liên tiếp trong 4 tiếng đồng và chỉ nghỉ giải lao trong ṿng 30 phút.
Bạch Yến đă tŕnh bầy xen kẽ một số những tác phẩm trữ t́nh tiêu biểu của thời tiền chiến; những nhạc phẩm từ 1945 – 1975; những nhạc phẩm được sáng tác tại hải ngoại của một số nhạc sĩ mới cũng như cũ từ 1975 đến nay; và những bài nhạc ngoại quốc nổi tiếng của Anh, Pháp, Ư, và Tây Ban Nha. Ngoài ra, Bạch Yến c̣n tŕnh bầy những bài Hát Quan Họ Bắc Ninh, C̣ Lả, ngâm Sa Mạc, nhảy thiết hài (Tap dance) … Bạch Yến đă diễn tả thật lôi cuốn, đầy xúc cảm bên tiếng dương cầm réo rắt của Jean Louis Beydon và ngón đàn tây ban cầm nóng bỏng của Ngô Minh Trí, đă đưa khách thưởng ngoạn trở về với vùng trời kỷ niệm êm ái, chất ngất hương t́nh.
Nghệ sĩ Trần Quang Hải cũng đă chứng tỏ tài nghệ của một nhạc sư về dân tộc nhạc và nghiên cứu gia của Trung Tâm Quốc Gia Nghiên Cứu Khoa Học Pháp; ông đă tạo nhiều thích thú cho khán giả trong buổi văn nghệ qua kỹ thuật phát âm cùng một lúc hai giọng: giọng trầm như tiếng những nhà sư Tây Tạng đọc kinh, cộng theo giọng cao như tiếng chim hót. Với vài thanh tre và sắt mỏng, được gọi là Đàn Môi (Jew’s Harp) của nhiều bộ lạc khác nhau tại Việt Nam, Trung Hoa, và nhiều dân tộc khác trên thế giới, nhạc sĩ Trần Quang Hải đă tấu lên những âm thanh có độ cao thấp khác nhau như những nốt nhạc trên phím đàn. Ngoài ra, Trần Quang Hải cũng đă biểu diễn Hát Bội Việt Nam, Hát Opera Ư, và Opera Nhật thật độc đáo.
Với kinh nghiệm của hơn ba ngàn shows đă được tŕnh diễn khắp năm châu, Bạch Yến và Trần Quang Hải đă biểu diễn tài nghệ của họ một cách linh động, vui tươi, uyển chuyển, lôi cuốn, và hấp dẫn. Cả hội trường đă im lặng thưởng thức một cách say mê tài nghệ của Bạch Yến và Trần Quang Hải. Tiếng vỗ tay vang dội liên hồi của khán giả và mọi người đă ở lại đến phút chót của buổi văn nghệ, nói lên được sự thành công, và ḷng thương yêu của khán giả đối với Bạch Yến và Trần Quang Hải.
Ban tổ chức sau đó đă mời nữ sĩ Vi Khuê, nhà văn Hồng Thủy, và ông Phạm Xuân Thái (đại diện ban tổ chức) lên tặng hoa cho Bạch Yến, Trần Quang Hải, và danh cầm Jean Louis Beydon.
Ban tổ chức cũng đă cung cấp một số hoa để khán giả lên tặng hoa cho nghệ sĩ Bạch Yến, Trần Quang Hải, và danh cầm Jean Louis Beydon. Hàng trăm người tham dự đă lần lượt lên tặng hoa. Đặc biệt có một khán giả tí hon đă say mê theo dơi chương tŕnh từ đầu tới cuối, mang tặng Bạch Yến một đóa hoa hồng, tượng trưng tấm ḷng ngưỡng mộ, thương mến của em với cô.
H́nh chụp lưu niệm của một số anh chị em trong ban tổ chức cùng Bạch Yến, Trần Quang Hải, và danh cầm Jean Louis Beydon
Nghệ sĩ Bạch Yến, Trần Quang Hải, và danh cầm Jean Louis Beydon cùng ban tổ chức đă rất vui mừng v́ buổi văn nghệ “Bạch Yến: 50 năm Âm Nhạc” thành công hơn sự mong đợi của tất cả mọi người. Sau khi chụp h́nh lưu niệm cùng ban tổ chức, nghệ sĩ Bạch Yến đă xúc động bày tỏ sự cám ơn về nhiệt t́nh của các anh chị em trong ban tổ chức. Cô nói rằng: “các anh chị đă làm việc tận t́nh, ḥa đồng, bất vụ lợi, tạo cơ hội để Bạch Yến được đến với khán giả vùng Hoa Thịnh Đốn. Ở đây, Bạch Yến đă cảm nhận được t́nh thương yêu tràn đầy của khán giả.” Nghệ sĩ Trần Quang Hải phát biểu: “cái quư ở đây không phải là vật chất mà là t́nh thương yêu của t́nh người, t́nh nghệ sĩ.”
Khán giả tham dự đă ra về trong niềm vui thích, thoải mái của một buổi chiều Chủ Nhật đẹp, của những bài hát gợi nhớ vùng trời kỷ niệm, của niềm tự hào với dân tộc nhạc, và của một buổi văn nghệ vinh danh người nghệ sĩ đầy ư nghĩa. Dư âm của buổi văn nghệ này có lẽ sẽ măi phảng phất trong ḷng mọi người tham dự.
