Phụ nữ thời kỳ tiền măn kinh có ǵ đặc biệt? TS. Trần Mai -
Đối với phụ nữ ở thời kỳ tiền măn kinh, cuộc sống gia đ́nh và hoạt động xă hội phát sinh những thay đổi; thêm vào đó là sự suy giảm công nǎng buồng trứng, mất cân bằng hoormon trong cơ thể, sự nhiễu loạn của các chứng bệnh... dẫn đến sự thay đổi diện mạo tinh thần và các phản ứng tâm lư. Những thay đổi thường thấy là: đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, ù tai, chân tay tê dại, mệt mỏi, sức tập trung kém, hiệu suất làm việc giảm... Mất ngủ cũng là biểu hiện thường gặp, có trường hợp bệnh nhân khó đi vào giấc ngủ, hoặc sau khi ngủ dễ tỉnh giấc mà không ngủ lại được, hay mê sảng... Người mất ngủ nặng hầu như thức trắng, thuốc an thần cũng ít có hiệu quả. Do bị mất ngủ nên bệnh nhân luôn cảm thấy mệt mỏi, lo lắng. Nếu không điều chỉnh kịp thời sẽ rơi vào ṿng soắn bệnh lư. Thời kỳ tiền măn kinh thường đă đến tuổi nghỉ công tác, phải rời xa tập thể. Khi đó, con cái cũng đă trưởng thành, thoát ly gia đ́nh để học tập hoặc công tác. Do thể lực sa sút, hoạt động xă hội ngày càng giảm, trong tư tưởng của họ dần dần sản sinh cảm giác cô độc. Họ ngộ nhận là ḿnh đă già, không c̣n có ích ǵ cho xă hội và con cái nữa; thấy cuộc sống tẻ nhạt,hoài nghi về giá trị tồn tại của ḿnh, từ đó mà sinh ra trạng thái bi quan, tiêu cực, lo lắng, u uất, dễ kích động. Phụ nữ trí thức lấy hoạt động của đại năo là chính. Tuy vẫn giữ cương vị công tác nhưng v́ khả nǎng ghi nhớ giảm, tư duy không tập trung, ảnh hưởng đến hiệu suất công việc nên họ cảm thấy lo lắng, hoảng sợ, cǎng thẳng. Một số ít phụ nữ thời kỳ tiền măn kinh có những thay đổi về tính cách hoặc hành vi. B́nh thường vốn rất ḥa nhă, khoan dung, đại lượng, họ bỗng trở nên nóng tính, nổi cáu bất thường; hoặc suy nghĩ hẹp ḥi, hay đa nghi, đố kỵ, lănh cảm... Có những người lại thích giăi bày tâm sự với người khác. Khi gặp một người nào đó, họ đem hết u uất trong ḷng ra để nói, có khi làm cho người nghe cảm thấy nản ḷng. Những biến đổi tâm lư theo hướng tiêu cực này sẽ tạo ra sự cản trở, ức chế công nǎng sinh lư của các bộ phận khác, dẫn đến tiêu hóa không tốt, chán ǎn uống, huyết áp tǎng, nếu lâu dài có thể gây bệnh. Những triệu chứng tinh thần kể trên không phải là hậu quả tất yếu của măn kinh. Cũng có phụ nữ không có những triệu chứng tinh thần trên hoặc có ở mức rất nhẹ. Đặc trưng tính cách, t́nh h́nh kinh tế, nhân tố môi trường... của mỗi cá nhân đều liên quan đến mức độ nghiêm trọng của triệu chứng. Nếu khi c̣n trẻ tinh thần ổn định th́ đến thời kỳ măn kinh, trạng thái tinh thần cũng tương đối ổn định. Nếu khi trẻ quá yếu đuối th́ trong thời kỳ măn kinh, họ dễ phát sinh triệu chứng tinh thần. Phụ nữ nông thông rất dễ vượt qua thời kỳ măn kinh. Ngược lại, những phụ nữ có cuộc sống sung túc, điều kiện sống tốt, có địa vị xă hội... dễ xuất hiện những trở ngại tâm lư và triệu chứng t́nh cảm, duy tŕ trong thời gian tương đối dài. Thời kỳ tiền măn kinh là giai đoạn sinh lư có ở tất cả những phụ nữ b́nh thường. Tuy nhiên, rất nhiều người trong giai đoạn này tuy không bị sức ép công việc, gánh nặng gia đ́nh, nhưng một số đặc trưng lăo hóa bắt đầu xuất hiện do sự thay đổi sinh lư và do các bộ phận trong cơ thể chuyển biến theo xu hướng suy giảm. V́ vậy, chị em phụ nữ ở vào thời kỳ này nên vận dụng những tri thức khoa học hiện đại, tự giác duy tŕ sức khỏe bản thân, giữ được thái độ lạc quan để giúp cho tinh thần tốt, tư duy nhẹ nhàng, trí nǎng tốt, làm chậm sự suy thoái, lăo hóa công nǎng sinh lư của các cơ quan, kéo dài tuổi thọ. Để làm chậm quá tŕnh lăo hóa, người ta thường nghĩ đến những bài thuốc "trường sinh bất lăo" hoặc "cải lăo hoàn đồng" của các vị hoàng đế. Tuy nhiên, dùng thuốc trị bệnh chỉ là một trong rất nhiều việc phải làm. Để làm chậm quá tŕnh lăo hóa, nên dựa vào các phương pháp như sau: Giữ cho trạng thái tâm lư tốt; Duy tŕ cuộc sống gia đ́nh hài ḥa; Xây dựng chế độ sinh hoạt nề nếp; Duy tŕ thói quen vệ sinh sạch sẽ; Chú ư phối hợp ǎn uống hợp lư; Rèn luyện thân thể vừa sức; Chú ư bảo vệ vẻ đẹp của da; Kiểm tra sức khỏe định kỳ; Dùng các loại thuốc trị bệnh thích hợp. Để giữ được trạng thái tâm lư tốt, khi bước vào giai đoạn tiền măn kinh, người phụ nữ bước vào một giai đoạn mới của cuộc sống nên tự ư thức về những thay đổi về địa vị xă hội và cuộc sống gia đ́nh, tự điều chỉnh những sinh hoạt cần thiết, giải trừ lo âu, bồi dưỡng t́nh cảm, lạc quan, vui vẻ. Trong công việc và cuộc sống gia đ́nh thường gặp phải những việc không theo ư muốn, phải học cách tự giải tỏa. Đối với những vấn đề phi nguyên tắc, nên khoan dung, đại lượng, b́nh tĩnh xử lư, chủ động xây dựng quan hệ giao tiếp tốt. Đối với những phụ nữ có t́nh cảm bất ổn định cần đến bác sĩ tâm lư để được tư vấn, có khi phải dùng đến các loại thuốc an thần, hoặc thuốc tạo hưng phấn... để khôi phục nǎng lực khống chế t́nh cảm.
Thuốc dùng cho rối loạn chức nǎng t́nh dục nữ DS. Hà Thủy Phước -
Lănh cảm, lạnh nhạt, không thoải mái, không đạt được đỉnh điểm khoái cảm là một t́nh trạng bệnh lư (gọi chung là rối loạn hay suy giảm chức nǎng t́nh dục nữ). Nó cũng là lư do thầm kín tạo ra nhiều điều không thoải mái, bất ḥa, thậm chí ly hôn, ngoại t́nh làm xáo trộn đời sống gia đ́nh của nhiều phụ nữ.
Rối loạn hay suy giảm chức nǎng t́nh dục nữ do nhiều nguyên nhân: Nguyên nhân thực thể: Bộ phận sinh dục bị bệnh hay có biến đổi làm giảm cảm xúc, gây ra đau đớn: polype cổ tử cung, bướu, viêm nhiễm âm đạo, huyết trắng, tiểu đường, chứng khô âm đạo. Nguyên nhân tâm lư: Do một chấn động nào đó sinh ra quan niệm sai trái là ghê sợ việc tiếp xúc thân xác, do không thích, thậm chí ác cảm với bạn t́nh, do cǎng thẳng về những vấn đề đời sống sinh hoạt khác hoặc đôi khi do việc dùng thuốc gây nên trạng thái trầm cảm. Nguyên nhân kỹ thuật: Do không t́m hiểu, thiếu hiểu biết của một hoặc cả hai. Rối loạn t́nh dục thường thể hiện ở khía cạnh: không ham muốn, không dậy dục, không đạt đến độ cực khoái, đau. Bệnh có thể điều trị được như nhiều bệnh khác, tuy rằng việc điều trị này có những đặc thù, tế nhị. Trong điều trị sự hỗ trợ của thuốc rất quan trọng.
Thuốc và cơ chế Sự giăn nở các cơ trơn âm vật, âm đạo, co thắt co bóp ống âm đạo, cùng với sự tiết ra các chất nhờn bôi trơn là biểu hiện cụ thể của ham muốn t́nh dục. Việc giăn nở các cơ trơn âm vật phải qua chất trung gian nitric oxit (NO), trong khi sự giăn nở các cơ trơn âm đạo ngoài sự ảnh hưởng này ra, c̣n bị chi phối bởi nhiều yếu tố khác. Việc tiết ra chất nhờn phụ thuộc vào sự tưới máu vùng xương mu nhất là vùng âm đạo và các vùng liền kề. Khi nồng độ nitric oxit trong máu tǎng th́ sẽ làm tǎng sự giăn nở của các cơ trơn âm vật, âm đạo, đồng thời cũng sẽ làm tǎng sự tưới máu dẫn đến tǎng tiết chất nhờn. Có nhiều tác giả coi nồng độ nitric oxit trong máu như là thước đo sự ham muốn t́nh dục. Các thuốc làm tǎng ham muốn t́nh dục hoặc là chất làm tǎng nitric oxit, hoặc là chất làm giăn mạch. Tuy nhiên cần lưu ư ngay rằng các thuốc uống làm tǎng nitric oxit dùng cho nam giới (như viagra) lại không có ư nghĩa ǵ với nữ giới cả.
Một số thuốc và dụng cụ được dùng hoặc đang nghiên cứu: + Thuốc bôi vigel: Là loại thuốc bôi vào âm đạo. Thành phần có hai chất: L-arginine có vai tṛ sinh ra nitric oxit và pepermint có vai tṛ là chất làm giăn mạch nhẹ tại chỗ. Thuốc được FDA chấp nhận, dùng không cần phải kê đơn. Nên bôi thuốc trước khi giao hợp khoảng 2 giờ. + Kem prostaglandin E-1: Chất prostaglandin E-1 có vai tṛ là một chất giăn mạch là nở các động mạch, tǎng lưu lượng máu đến các mô sinh dục. Kem alprostadil: Là dạng khác của prostaglandin E-1, được đặt một tên riêng là femfrox. Cần lưu ư đừng nhầm với biệt dược muse cũng là prostaglandin nhưng dùng dưới dạng nhét niệu đạo để chữa rối loạn cương dương vật cho nam giới. + Kem Dream (giấc mơ): Là một hỗn hợp gồm nhiều chất giản mạch có vài tṛ làm tǎng sự ứ máu sinh dục gây sự dậy dục. + Thiết bị Eros clitoris: Là một thiết bị gợi dục âm vật gồm một cái chén bằng chất dẻo mềm (úp vào âm vật) và một ống bơm bằng cỡ bàn tay chạy bằng pin. Thiết bị này có tác dụng làm ứ máu, có thể khơi dậy sự hứng dục. FDA đă công nhận dụng cụ này và đưa vào liệu pháp điều trị cho rối loạn sinh dục nữ giới, bắt buộc khi mua dùng phải có đơn. Theo điều tra 80% người dùng có tiếp nhận được sự thỏa măn và 55% thừa nhận dễ dàng đạt được sự khoái cảm hơn trong quan hệ t́nh dục. + Trong dân gian: Người ta dùng một dược liệu chứa yohimbine của châu Phi (Corynathe yohimbe Rubiaceae) làm thuốc dậy dục. Nước ta cũng có loại cây ba gạc (rauvonjia serpentina rubicaceae) chứa chất này. Hiện nay chưa có tài liệu hướng dẫn về cách dùng yohimbine cho nữ giới. Song được biết với nam giới, yohimbine là thuốc dùng cho người bất lực, v́ nó có tác dụng kích thích các bản nǎng sinh dục, có tác dụng chuyên biệt trên sự tưới máu sinh dục và tác động trên trung tâm cương dương vật. Phải thận trọng ở người bị co thắt mạch máu năo hoặc mạch vơng mạc. Nh́n chung do các thuốc dùng cho nữ giới là thuốc bôi, nên tác dụng phụ quan trọng nhất là dị ứng. Trong những nǎm trước đây có một số thuốc kích dục bôi bán ở vùng biên giới Việt Trung có người mua về dùng, thấy có loại không có hiệu quả nhưng lại gây nổi mẩn, ngứa, rát & cần cảnh giác. Khi bắt đầu dùng một thuốc nào đó nên bôi thử vào chỗ da mỏng, nếu không thấy có vấn đề ǵ mới bôi vào âm đạo. Ngoài những thuốc và thiết bị này, người ta c̣n dùng hormon cho trường hợp bị cắt bỏ buồng trứng. Người bị cắt buồng trứng hầu như không tiết ra testosteron. Người ta dán bǎng chứa testosteron vào bụng làm tǎng ham muốn t́nh dục. Ngoài ra người ta cũng dùng DHEA để giúp cung ứng testoteron. Đây là các loại hormon đang thử nghiệm lâm sàng, không nên tự ư kiếm dùng. Cần hiểu sự không không ham muốn t́nh dục ở lứa tuổi măn kinh là một hiện tượng sinh lư tự nhiên, xảy ra ở tất cả mọi người. Trong thời kỳ này do hoạt động của buồng trứng giảm, nên có sự suy giảm mất cân bằng các loại hormon gây nên những rối loạn về sinh tâm lư (chán năn, buồn phiền, nóng bừng, loăng xương). Riêng về mặt sinh dục có một điểm chung là tuổi càng cao th́ tỷ lệ các sợi cơ trơn trong âm vật và âm đạo càng giảm, đồng thời có sự gia tǎng thành phần colagen. Sự giảm các sợi cơ trơn này là yếu tố trực tiếp làm suy giảm cảm xúc t́nh dục. Bởi v́ sự xúc cảm t́nh dục chỉ đạt được khi có sự giăn nở các cơ trơn làm cương cứng âm vật và co thắt co bóp của ống âm đạo. V́ vậy không nên suy nghĩ đơn giản chỉ cần bổ sung các hormon đó là lấy lại được phong độ như lúc thanh xuân. Liệu pháp hormon thay thế nhằm mục đích điều trị các rối loạn tâm sinh lư lúc măn kinh (như nói trên) và chỉ áp dụng cho một số ít người cần thiết, chứ không nhằm mục đích chữa sự suy giảm t́nh dục cho tất cả mọi người măn kinh. Việc dùng liệu pháp này có thể làm tǎng nguy cơ nội mạc tử cung, ung thư vú và có trường hợp gây máu cục. Trong trường hợp có sự "so le" ham muốn t́nh dục giữa vợ chồng (do tuổi tác nam c̣n, nhưng nữ đă hết ham muốn) th́ phải được tham vấn (để hiểu biết tôn trọng lẫn nhau), chứ không tự ư dùng hormon. Rối loạn chức nǎng t́nh dục nữ rất cần sự tham vấn thầy thuốc và thuốc. Cả hai mặt này hiện đều chưa được nh́n đúng mức. Riêng về thuốc, hầu như không được cung cấp chính thức. Riêng về thuốc, hầu như không được cung cấp chính thức, tuy nhiên v́ cần một số người vẫn t́m cách mua ở các nơi khác (từ những người sinh sống hoặc đi nước ngoài mang về, từ các chợ biên giới& ). Một mặt chúng ta cần tǎng cường tham vấn, cung ứng thuốc cho những người có "nhu cầu thực", một mặt cần quản lư để tránh trường hợp lạm dụng.
