Chơi, lư ǵ mà không thích! Đó là cái thú của con người. Cụ Vương Hồng Sển để cả đời ra để chơi. Tính t́nh cụ rất dễ dăi, nói năng bộc trực, loại... có sao nói vậy người ơi. Trong chứng chỉ Văn Minh Việt Nam của trường Đại Học Văn Khoa thập niên 60, cụ phụ trách một môn. Môn Thú Chơi Đồ Cổ! Đó là một môn học... chơi, rất vui. Sở dĩ cụ được mời dậy ở Đại Học v́ cụ là một... tay chơi, chứ không phải v́ bằng cấp. Nếu chỉ vin vào bằng cấp, cụ sẽ phải đi chỗ khác chơi! Trong một buổi học, cụ đă cười nụ cười hiền ḥa, nói chơi mà không biết là giỡn hay thật. Đại khái cụ ngôn như thế này: “Mai mốt các ông các bà có nói năng phải giữ mồm giữ miệng v́ mang danh là ông Cử bà Cử. Nói câu nào người ta ghim câu đó. Phải có sách có chứng đàng hoàng. Lơ mơ người ta sẽ bắt bẻ. C̣n trống trơn như tôi đây, nói phét nói lác văng thiên cũng chẳng hề chi. Sướng hôn?” Nói xong cụ cười hề hề nghe ra rất thoải mái. Cái nói... văng thiên của cụ đă biến thành những cuốn sách quư về... chơi. Thú chơi đồ cổ, thú chơi sách và cả chục loại thú khác. Cứ chơi như vậy tới... hơn nửa đời hư!
Những thú chơi của cụ Sển là thú sưu tầm. Vớ được cái chai cái b́nh xưa, cầm được cuốn sách hiếm, sướng tê người. Phải gian truân săn t́m, khi cầm được những vật quư trên tay mới thấy tất cả cái thú của... dân chơi.
Nhỏ, ai chẳng là dân chơi! Chúng ta, từ những ngày mũi giăi, ai chẳng có cái thú sưu tầm. Sưu tầm bi, nút chai bia, h́nh Tarzan, h́nh Zorro... là nghề của tôi ngày nhỏ. Tới thế hệ con tôi, nơi xứ người, chuyển thành h́nh các tài tử màn ảnh, các cầu thủ hockey, búp bê barbie. Tới thế hệ cháu tôi là h́nh Pokemon, h́nh Dinosaurs và các loại game. Lớn hơn một chút, tôi... trí thức hơn. Chơi sách nhi đồng, chơi tem. Chơi tem là cái thú ở với tôi lâu dài nhất. Xin tem, mối lo thiết thân của tôi ngày đó. Tới chơi nhà ai cũng lục những bao thư cũ kiếm tem. Trao đổi tem với bạn bè và xa hơn, với bạn thư từ bốn phương qua trung gian của Pen Pals Club. Mua tem mới... te tua. Tới các nhà sách, các tiệm chuyên bán tem sưu tập, chân bước không rời. Nhịn ăn nhịn tiêu, dành tất cả tiền cúng vào các tiệm bán tem. Ngày Bưu Điện phát hành tem mới, chầu chực hàng giờ móc tiền ra trút hết. Mua cho ḿnh, mua để trao đổi với bè bạn bốn phương. Say mê chi mà lạ! H́nh như trong tem có... ma túy. Tốn bao nhiêu cũng không tiếc. Chẳng cứ tôi, nhiều người cũng chịu chơi như vậy. Trong tùy bút Mây Hồng, nhà văn Trúc Chi kể chuyện say mê tem của ông bạn tên Thưởng. “Anh là hội viên của Hội Bưu Hoa Quốc Tế từ đầu thập niên 1950. Qua trung gian của Hội, anh sưu tầm đầy đủ, kể cả tem phát hành ở Hà Nội sau hiệp dịnh Genève năm 1954. Trong pḥng làm việc ngay bên dưới cái sân thượng mà chúng tôi vẫn ngồi nói chuyện, tôi đă thấy mấy cái tủ kính lớn đựng đầy những quyển album dày, trang nào cũng dán kín đủ hai loại tem sống và chết, đă được phong kỹ trong những bao giấy bóng đục và sắp theo niên lịch. Đặc biệt và rất quư là hai quyển dán những bản épreuves (in thử) của tem phát hành vào năm 1943-44, có triện của nhà in I.D.E.O. và cliché Dầu mà Thưởng đă mua lại được của một người Pháp trước là công chức bưu điện Nam Kỳ. Lúc soạn mấy quyển albums đó ra cho tôi xem, Thưởng nói: ‘Mấy cái épreuves này, thật ra không có giá trị bằng tem đă phát hành, nhưng đối với người chơi tem lại quư lắm. Anh có đem vàng đến, tôi cũng không bán’”.
Nói tới cái thú chơi tem, không thể không nhắc tới nhà sưu tầm nổi tiếng Nguyễn Bảo Tụng. Tôi có gặp ông vài lần trong thời gian chúng tôi cùng viết cho bán nguyệt san Thời Nay ở Saigon. Ông phụ trách trang Bưu Hoa, một mục thường xuyên rất ăn khách. Ông vừa... bỏ tem ra đi vào ngày 10 tháng 11 năm 2004. Bộ sưu tập tem của ông gồm khoảng 100 ngàn con tem của tất cả các quốc gia trên thế giới. Những bộ tem quư hiếm của ông thật... quư. Như bộ tem Đông Dương (1898-1945), tem Việt Miên Lào (1951-2003), Monaco (1812-2003), Ṭa Thánh Vatican (1852-2003), Pháp (1840-2003). Quư hơn nữa là những bộ tem này đầy đủ những con tem từ ngày phát hành đầu tiên của mỗi quốc gia! Ông c̣n say mê tem tới xuất bản được 10 cuốn sách chuyên trị về tem. Đó là không kể c̣n 3 cuốn vẫn chưa được in. Chơi tem nghề đến nỗi Đức Giáo Hoàng Paul VI đă ban tặng ông Huy Chương Bưu Hoa Ṭa Thánh. Chơi như vậy mới lịch!
Bạn tôi, ông Trường Kỳ, cũng là dân chơi. Ông ấy chơi một thứ mà tôi cũng đă chơi qua hồi nhỏ: sưu tầm các tờ programme của các rạp chớp bóng. Loại h́nh chơi này chỉ có... xin. Nghề xin cũng lắm công phu. Công phu ĺ! Tuần nào cũng vác cái mặt... dầy vào các quầy bán vé, mua vé th́ ngại, giơ tay xin tờ chương tŕnh cũng ngại, nhưng cái ngại sau đỡ tốn kém hơn cái ngại trước. Nội dung tờ chương tŕnh là sơ lược phim đang chiếu, quảng cáo những phim sắp chiếu. Thỉnh thoảng tờ chương tŕnh c̣n bonus cho khán giả nguyên bản nhạc trong phim. Đă hết sức! Tôi chỉ theo được ông Trường Kỳ tới đây thôi. Cái thú sưu tầm thứ hai của ông, tôi thua. Đó là sưu tầm h́nh các bạn gái của bố chụp tại Cổ Ngư, Hồ Tây, Đồ Sơn hoặc Vịnh Hạ Long. Theo như ông Trường Kỳ kể trong Một Thời Nhạc Trẻ th́ bố ông là một người hào hoa khá đông đào. Bộ sưu tập... li ḱ này, không thấy ông công bố bằng h́nh trong sách tuy sách có in rất nhiều h́nh!
Những nhà sưu tầm rất giầu sáng kiến. Họ nghĩ ra nhiều thứ lắm. Một anh bạn tôi hồi học Văn Khoa Saigon có cái thú sưu tầm móng tay của ḿnh. Mỗi lần cắt móng tay, anh không vứt đi như chúng ta thường làm, mà gom lại trong một chiếc hộp. Khi anh cho tôi xem một hộp lổn nhổn đầy nhóc những vụn móng tay tôi hơi sững sờ. Lạ thật! Không lạ đâu, anh giải thích. Móng tay là do trời cho, nó là một phần thân thể của ḿnh, vậy ḿnh phải biết quư và cất giữ chúng. Nghe th́ nghe như vậy, nhưng móng tay của tôi, khi rời thân thể vẫn chỉ có một điểm đến: thùng rác!
Có những thứ chỉ đáng vứt vào thùng rác nhưng dân chơi lại tranh nhau sở hữu cho được, sẵn sàng bỏ tiền (nhiều tiền là đằng khác!) ra mua và hí hửng lưu giữ. Cô ca sĩ Britney Spears (dân chơi th́ phải biết em này!) nhai kẹo gum, nhả ra. Một anh chàng ái mộ lượm liền. Anh mang ra bán đấu giá trên mạng eBay và lượm được 790 bảng Anh! Nữ xướng ngôn viên nổi tiếng của Anh Kate Garraway, trên truyền h́nh, bóc một trái chuối, ăn một nửa. C̣n một nửa đem bán đấu giá trên eBay. Ba chục ngàn người đă ngấm nghé. Cuối cùng anh Jaime Falarczyck đă đấu thắng với giá 1650 bảng Anh. Một chiếc bánh săng uưch cũ x́, trên 10 năm, mang h́nh Đức Mẹ Đồng Trinh cũng đă bán trên eBay được 28 ngàn đôn. Một viên kẹo ho do tài tử điện ảnh trở thành Thống Đốc tiểu bang California Arnold Schwarzenegger mút dở rồi nhả ra cũng được mang ra bán. Sở hữu chủ của viên kẹo “quư giá” này đă cho biết là chính mắt anh nh́n thấy Arnold nhả viên kẹo ho này vào thùng rác và anh vội nhẩy tới chụp liền! Cũng trên mạng eBay, 18 thanh sắt rỉ được gỡ ra từ tượng Nữ Thần Tự Do ở Nữu Ước sau kỳ tu sửa từ năm 1984 đến 1992, được rao bán 60 ngàn đôn mỗi thanh. C̣n 25 viên gạch được nậy lên từ đảo Ellis kế bên, nơi đặt chân đầu tiên của hàng triệu di dân vào Mỹ trong thế kỷ trước, đă được rao bán với giá 25 ngàn đôn một viên!
Giới thể thao chắc chẳng ai quên được cuộc sút phạt đền sau khi hai đội túc cầu Anh và Bồ Đào Nha thủ huề trong ṿng tứ kết của giải bóng đá Euro vừa qua. Khán giả đă treo tim theo dơi từng cú sút của các tuyển thủ. Cầu thủ xịn nhất của Anh David Beckham, người được đặt rất nhiều kỳ vọng, đă sút banh lên trời khiến đội Anh bị thua. Trái banh “lịch sử” đó bắn vọt tới khán đài rất xa gôn, tới tay anh Pablo Carral, 25 tuổi, người Tây Ban Nha. Anh này ôm liền. Lập tức, một tờ báo Anh gạ mua với giá 18 ngàn Euro. Anh lắc đầu và mang lên eBay đấu giá. Giá đă vọt lên tới 10 triệu Euro! Nhưng kiểm lại th́ thấy đó là người trả giá ẩu. Cuối cùng, anh Pablo đă ôm gọn được 23.650 Euro.
Cũng thể thao, nhưng là chuyện dă cầu. Đội Expos của Montréal, sau 36 năm gắn bó với thành phố, đă bị lỗ nặng phải di cư qua Hoa Thịnh Đốn. Trận cuối chơi trên sân vận động Olympic, 31395 khán giả đă đến để chia tay với đội banh. Như mỗi lần có trận đấu, món hotdog (mấy anh Tây Québec gọi là chien chaud!) được mang ra bán cho khán giả. Mua hotdog là để ăn, ai cũng nghĩ vậy, trừ anh Rémi Côté, người đă mua hộp bánh cuối cùng của ngày 29 tháng 4 lịch sử đó. Anh mua nó cho đài phát thanh Énergie 102.3 để bán đấu giá làm việc thiện. Chiếc bánh c̣n nguyên trong hộp đă được đưa lên mạng eBay. Đă có tới gần 34 ngàn người đă vào nghía và 142 người hùng dũng đấu giá. Chiếc bánh trị giá 3.75 đôn đă được bán với giá 2605 đôn!
Sưu tầm lon nhôm đựng nước ngọt là một chiêu khác của dân chơi. Ông Dương Hứa không phải là dân chơi. Ông...thiệt! Ông là nhân viên vệ sinh của trường Portola Middle School của thành phố Tarzana, Los Angeles. Ông thường tới sớm hơn giờ làm việc để lượm lon trong các thùng rác. Trong suốt 17 năm, mỗi tuần 7 ngày, ông kiên tŕ làm việc và lượm lon. Suốt 17 năm, ông chỉ nghỉ có hai ngày: ngày đám táng mẹ ông và ngày cậu con út tốt nghiệp trường Luật vào năm ngoái. Tổng số lon ông lượm trong 17 năm đă bán được 37 ngàn đô! Ông dùng số tiền này nuôi ba con ăn học. Hai cô con gái đầu đă tốt nghiệp ngành Kế Toán, cậu út theo nghề luật sư. Lư do của sự kiên tŕ phi thường này, theo lời ông Dương Hứa, là ở Việt Nam ông không được học nhiều v́ nhà nghèo, tuy ông rất hiếu học. Sang tới Mỹ, ông tự nguyện phải làm đủ cách để có tiền cho các con theo học tới nơi tới chốn. Lượm lon là cách ông chọn. Từ Hiệu Trưởng tới các giáo sư và phụ huynh học sinh trường Portola thán phục ông sát đất. Họ kính trọng một người cha cần cù v́ tương lai của các con tuy cuộc đời chỉ dành cho ông công việc thấp kém nhất là lau nhà, đổ rác và chùi cầu tiêu!
Ông Dương Hứa không lượm lon để chơi, nhưng chơi lon, chơi chai bia, chơi tiền, chơi phù hiệu, chơi mũ, chơi mẫu máy bay, xe hơi... đều là những thú chơi. Chơi có thiên h́nh vạn trạng. Tại Việt Nam hiện nay có thú chơi đèn dầu. Đèn dầu c̣n được gọi là đèn Hoa Kỳ v́ nó do hăng xăng “con ṣ” tặng cho dân Việt Nam vào cuối thế kỷ thứ 19 đầu thế kỷ thứ 20. Hăng Shell không phải tốt lành ǵ khi tặng không cho dân Việt đèn. Họ tặng đèn để bán dầu. Ngày nay đèn dầu bị đèn điện lấn áp, chẳng ai thèm để ư đến chiếc đèn tối mù mù đó trừ dân chơi. Thứ đèn thông thường nhất là đèn hột vịt, v́ nó có chiếc bóng tṛn như hột vịt. Nó tràn lan từ thành thị tới thôn quê ngày xưa nên ít được dân chơi để ư tới. Họ săn những chiếc đèn cao cấp hơn. Tại một nhà thờ ở Hải Hậu, Nam Định, vẫn c̣n những chiếc đèn dầu treo rủ từ trên trần xuống được làm bằng đá xanh. Chân đèn, thân đèn và bầu dầu toàn bằng đá và được chạm khắc rất tỉ mỉ. Một dân chơi tên Tiến mê tít tḥ ḷ nhưng đành chỉ biết ngó v́ chúng được coi như đồ thờ, không bán. Tại Sơn Tây có một chiếc đèn cổ rất đẹp. Đế và chân đèn có khắc hoa văn rồng ẩn trong mây. Chiếc đèn này do một viên quan Nam triều đặt làm tận bên Pháp cả trăm năm trước đây. Dân chơi săn đèn để sưu tập nhưng cũng chơi ra tiền khi bán được đèn cổ cho các nhà trang trí các nhà hàng sang, các biệt thự đẹp. Đèn loại thường giá khoảng 200 ngàn đồng, đèn đẹp và cầu kỳ giá từ 3 đến 5 triệu. Đèn treo vương giả từ dinh các quan lại xưa giá có khi lên tới 20 triệu đồng!
Dân chơi, chơi tuốt. Từ đồ vật nhẩy qua con người. Sưu tầm... vợ là thú của dân chơi hào hoa phong nhă thuở xưa. Vua đă cung tần mỹ nữ làng nhàng ra cũng vài trăm, có khi cả ngàn, dân có năm thê bẩy thiếp âu cũng là chuyện thường. Và là chuyện... phong lưu!
Đêm năm canh, năm vợ ngồi hầu, Vợ cả pha nước têm trầu chàng xơi. Vợ hai trải chiếu, chia bài, Vợ ba coi sóc nhà ngoài nhà trong. Vợ tư trải chiếu quạt mùng, Vợ năm thức dậy trong ḷng xót xa. Chè thang cháo đậu bưng ra, Chàng xơi một bát kẻo mà công lênh. (Ca Dao)
Nghe đă cái tai chưa, các ông? Muốn nghe tiếp chăng? Cũng ca dao:
Một vợ nằm giường Lèo Hai vợ nằm chèo queo Ba vợ xuống chuồng heo mà nằm.
Chơi với heo, không khá! Nản ḷng chiến sĩ quá! Bạn tôi, ông Luân Hoán, cũng sưu tập, nhưng ở một cấp thấp hơn. Cấp... mỹ nhân! Trong bài thơ Qua Ngơ Mỹ Nhân, ông... chơi!
rập ŕnh qua ngơ Minh Xuân liếc cho đỡ nhớ dải lưng lụa vàng nh́n nghiêng, nắng gác hành lang nh́n xéo, nắng giữ hai hàng sứ xanh long lanh mắt vượt qua thành vén màn hỏi nhỏ bức tranh treo tường... âm thầm gởi tặng mùi hương lên bàn tay văi tiếng dương cầm buồn ḷng tôi phiêu lăng mười phương bỗng về ở trọ trên tường túc hoa
Mỗi mỹ nhân là một ngơ. Từ ngơ Minh Xuân, nhà thơ cứ tà tà vượt qua hết ngơ này đến ngơ khác, mỗi ngơ mười câu, ông thơ một dọc. Trân Châu, Thu Hà, Quỳnh Chi, Như Thoa, Lâm An, Bích Quân, Thúy Oanh, Ái Cầm, Diệu Minh, Phước Ninh, Quư Phẩm, Thạch Trúc, Ỷ Vân, Bích Hà, Xuân, Đông, Hồng, Phú, Phước, Nga... Chưa hết, ông c̣n chơi thêm ba chấm, diễn nôm là vân vân, nghĩa là c̣n nhiều nữa. Ông thật là khỏe chân luồn lách qua các ngơ!
Ông Đinh Cường, mỗi lần nói tới ông Luân Hoán bao giờ cũng kính cẩn kêu là Đại Ca Luân Hoán. Bây giờ tôi mới hiểu tại sao!
