TP - Xưa v́ thiếu thốn nên quanh năm suốt tháng lúc nào cũng nghĩ đến chuyện ăn. Kho tàng truyện tiếu lâm Việt Nam có rất nhiều chuyện kể về những kẻ ăn vụng, tham ăn, ăn chực…
Xôi thịt
Do đó, các lễ lạt, hội hè, cúng giỗ, ma chay… là dịp để người ta bày biện ra mà ăn. Những ai có việc vui th́ phải khao làng, những ai có lỗi với làng cũng phải làm mấy mâm cơm rượu để tạ lỗi. Tục lệ ấy đă trở nên thâm căn cố đế và gây ra biết bao sự lăng phí, phiền toái.
Bây giờ, thử hỏi có một hội nghị, đại hội, liên hoan, cưới hỏi, ma chay, đ́nh đám nào mà không tổ chức ăn uống, rượu chè… Nhiều người đi dự đám cưới về chỉ b́nh luận duy nhất chuyện thức ăn ngon hay dở, nhiều hay ít.
Người chết vừa nhắm mắt, đă mổ lợn, mổ ḅ rồi ăn uống ồn ào, chúc tụng nhau trong khi thân nhân đau buồn. Mà tổ chức ăn uống tập thể như thế nào có vệ sinh ǵ cho cam. Người ta cứ quan niệm không ăn uống th́ không có t́nh cảm, ăn uống để thắt chặt t́nh đoàn kết…
Mặc dù chính quyền các cấp đă có chỉ thị giảm việc tổ chức ăn uống linh đ́nh trong các dịp lễ lạt, cưới hỏi nhưng xem ra “phép vua c̣n thua lệ làng”. Sao mà ăn lắm thế?
Dại đoàn hơn khôn độc
“Toét mắt là tại hướng đ́nh. Cả làng toét mắt riêng ḿnh em đâu”. Nếu như một ḿnh cô gái toét mắt, sự việc sẽ rất nghiêm trọng, nhưng đây là chuyện của “cả làng”.
Người nông dân ngày xưa sống trong thôn xóm, làng xă có mối quan hệ gắn bó không thể tách rời. V́ vậy, mỗi “đường đi nước bước” trong đời sống đều chịu sự chi phối của dư luận, của tập tục, thói quen.
Nếu như có một cái mới mà đúng đắn, tiến bộ nhưng không được cộng đồng chấp nhận th́ lại bị quy thành sai, thành lập dị, c̣n nếu như cộng đồng đă chấp nhận th́ những hành vi sai trái, kém văn hóa cũng trở nên b́nh thường, “quen mắt”.
Ví dụ, người nước ngoài khi sang Việt Nam đều hết sức kinh ngạc v́ hành vi trai gái hôn nhau th́ kéo vào chỗ tăm tối, nhưng thản nhiên đứng tè bậy bên đường đông đúc người qua lại của thanh niên.
Đàn ông đánh vợ, rượu chè bê tha là chuyện thường, song nếu như anh ta giặt đồ cho vợ th́ rất có thể lại trở thành “chuyện lạ của xóm”.
Bây giờ, tệ nạn tham nhũng tràn lan đến mức có người đă nêu ra lí thuyết “sống chung với tham nhũng”, người chống tham nhũng th́ dễ bị cho là “thần kinh có vấn đề” hay “ương ngạnh, chống đối” …
Do, v́, tại, bởi
Trước mỗi sai lầm, thất bại, không chịu nhận trách nhiệm về phía ḿnh mà thường t́m cách đổ lỗi cho một ai đó, hay t́m ra một lí do “bất khả kháng” nào đó để biện hộ.
Nhiều ông bố nếu như con học hành giỏi giang, ngoan ngoăn th́ bảo “nhờ công bố, nhờ gien bố”, c̣n nếu con không ngoan th́ đổ lỗi “con hư tại mẹ, cháu hư tại bà”. Những kẻ theo chủ nghĩa này rất thích kiểu “ḥa cả làng”, tự ru ngủ trong những thành tựu tưởng tượng, không dám nh́n thẳng vào sự thật.
Sống lâu lên lăo làng
Người nông dân ngày xưa sống phụ thuộc vào thời tiết, v́ vậy rất coi trọng người có tuổi – những kho kinh nghiệm quư giá. Tư tưởng này đến nay biểu hiện trong quan niệm hoài nghi, không tin cậy lớp trẻ, không giao trọng trách cho lớp trẻ.
Nhiều cán bộ tài năng chưa được cất nhắc v́ “c̣n trẻ quá”. Người có tuổi được xem là những “người có nhiều cống hiến”, nghiễm nhiên trở thành những bậc trưởng thượng; thường chỉ đạo lớp trẻ và vin vào tuổi tác để trốn tránh trách nhiệm.
Cục bộ, địa phương
Ảnh hưởng của tầm nh́n không qua khỏi cổng làng chật hẹp và tư duy “một giọt máu đào hơn ao nước lă”, đa số người Việt Nam có tâm lư cục bộ, bản vị, địa phương chủ nghĩa.
Cơ chế “xin-cho” xuất phát từ “chủ nghĩa” này và đang gây ra rất nhiều hậu quả tai hại, dẫn đến t́nh trạng mất công bằng trong xă hội.
Bằng cấp
Chỉ cần thi đỗ là người nông dân được đổi đời, từ anh chân trắng nghiễm nhiên gia nhập tầng lớp thượng lưu, vinh hiển. Trong các đại hội, lễ lạt thường mở đầu bằng một lô một lốc những “kính thưa”, giới thiệu chức danh dài dằng dặc.
Người ta ai cũng đổ xô nhau đi thi đại học, không cần biết học xong có tấm bằng cử nhân trong tay sẽ làm ǵ để kiếm sống; nếu thi không đậu th́ t́m cách theo học các lớp tại chức, từ xa…
Báo chí đă thống kê, Việt Nam là nước có nhiều giáo sư tiến sĩ nhất Đông Nam Á nhưng lại có rất ít công tŕnh khoa học có giá trị được công bố bởi các “học giả” đó.
Địa phương nào cũng muốn làm hồ sơ để phong anh hùng, đi đâu cũng gặp biển hiệu làng xă văn hóa… Ai cũng cố t́m kiếm một địa vị, một chức danh, cũng muốn làm “lănh đạo”, làm “thầy” mà không hề muốn làm thợ…
C̣n rất nhiều “chủ nghĩa” mà các bài báo khác đă đề cập. Đến lúc chúng ta nên nghiêm khắc nh́n lại ḿnh để đấu tranh với những thói hư tật xấu, vượt thoát ra khỏi những cách nh́n, cách nghĩ lạc hậu, từng bước xây dựng nếp sống văn minh.
Quang Hiển (Đức Thọ, Hà Tĩnh)
“Kéo nhau cùng xuống” ai tài, “Chó ăn vă mắm” lai rai cả đời. “Giàu người ta ghét” ai ơi, “Thù dai, cố chấp” một ḿnh lên cao. Thọc gậy bánh xe” vượt rào, “Đồng tiền đi trước” vừa ḷng, “Buôn cơ chế” chạy ḷng giàu nhanh. Thẳng thắn “xuống dốc không phanh”, “Ăn nhanh, đi chậm” bán danh hứa lèo. “Thương nhau như chó với mèo”, Chó mất cảnh giác, mèo leo lên đầu. Việt Nam hội nhập toàn cầu, Bao nhiêu “thói xấu” đi... chầu “Diêm Vương”.
