Hệ Từ Thượng Truyện viết nguồn gốc của Vũ Trụ: Vô Cực sinh Thái Cực, Thái Cực sinh Luỡng Nghi, Lưỡng Nghi sinh Tứ Tượng Ngũ Hành, Ngũ Hành sinh Bát Quái, Bát Quái là gốc của 64 quẻ Kinh dịch. Như nói trên đây, từ phát minh Đũa, nhân loại nói chung, qua quá trình tiến hóa, đã đi đến một chân lí toàn năng mà nền móng là lí luận nhị nguyên như đã thấy. Nhưng chỉ có dân tộc Á đông, vì đã phát minh và xử dụng đũa, nên mới có khả năng tổng quát và trừu trượng hóa lí luận này để hoàn toàn nhận thức được vũ trụ qua lý thuyết Âm Dương Ngũ Hành (Thái Cực Đồ) và Kinh Dịch. Trong khi đó phái PyTaGore muốn hình dung vũ trụ bằng những con số cứng ngắc (rigides), rồi sau đó Triết học phương Tây tiến triển trong ý thức hệ với phát sinh văn minh cơ khí, đã đi theo lô gíc Đề Cạc cũng cứng ngắc, không đủ ý niệm để phương thức Biến dịch trong Bất dịch và Âm trong Dương, vice versa... Cũng chỉ vì đôi đũa khác phuộc xét! (d)

Nguyên lí Âm Dương biểu tượng rõ rệt trong Thái Cực đồ 太極 圖 (Tàijítu). Chu Dịch (e) viết Âm Dương là nguồn gốc vạn vật, nên có thể nói rằng nguồn gốc của Vũ trụ là Nhị nguyên chất chứa trong Thái Cực (Thái Cực sinh lưỡng nghi...). Thái Cực, nôm na gọi Đỉnh Tối Cao (Faîte Suprême), chính là hiện thể của Vô Cực lúc Phản (Vô) Thể  Non-Être  khu biệt (différenciation) thành Bản Thể  Être.

Vật lý hiện đại cho nguồn Vũ Trụ khởi từ Big Bang, ý niệm này tương đồng với phát sinh của Thái Cực, khi Vô Cực sinh Thái Cực, những cá thể nhị nguyên, hạt và phản hạt, sóng và phản sóng, vật chất và phản vật chất, lực hút và lực đẩy,... được giải phóng (passage du Non-Être à l'Être), tương xứng với Lưỡng Nghi, sinh Âm Dương trong Thái Cực. Nhưng Mẹ đẻ của Tất cả là Đạo, tức Vô Cực (Absolu). Lão Tử dạy: Đạo (Vô Cực) sinh Một (Thái Cực), Một sinh Hai (Lưỡng Nghi), Hai sinh Ba, Ba sinh vạn vật...Chu Đôn Di đời Tống đã hiếu Đạo là Nguồn mang tính Tĩnh, chứa đựng những gì chưa phát lộ, khởi thủy tiềm phục. Nhưng Đạo tức Vô Cực (Absolu), nghĩa không có tận cùng, không giới hạn, không thể định nghĩa được, không chỉ định được (Inconcevable, Inommable), chỉ có thể hiểu Đạo hằng có, vô thuỷ vô chung, trống rỗng, tịch lặng, không hình không tướng, một khối mờ mịt, hỗn độn, đặc biệt là nó đơn giản vô cùng, vượt ra ngoài cả suy nghĩ của lý trí (Intelligence humaine). A. Tanon Viết: L'Absolu était tel que nous ne pouvons ni concevoir en son essence, ni nommer d'un nom quelconque qui lui confère une propriété, encore moins une substance! Cụ Lão nói thật rõ ràng: Đạo trống không, nhưng đổ vào mãi mà không đầy. Đạo sâu thẳm, dường như là tổ tông của vạn vật ( 道沖，而用之或不盈。淵兮，似萬物之宗 Đạo xung, nhi dụng chi hoặc bất doanh. Uyên hề, tự vạn vật chi tông). Rồi còn lại kỹ lưỡng dặn dò: Đạo mà ta có thể nói đến được, không phải là Đạo thường nghĩ. Danh mà ta có thể gọi được, không phải là Danh thật sự. Vô danh là gốc của thiên địa, hữu danh là mẹ của vạn vật ( 道可道，非常道 。名可名，非常名。 無名天地之始，有名萬物之母 。Đạo khả đạo, phi thường Đạo. Danh khả danh, phi thường Danh.Vô danh thiên địa chi thuỷ, hữu danh vạn vật chi mẫu).

Khi Thái Cực sinh Âm Dương, không phải sinh 2 yếu tố riêng biệt. Toàn Âm toàn Dương không thể tồn tại, vì không thể là một tổng thể tức Thái Cực. Tỷ như Dương là Nam, Âm là Nữ, thế như trong thể xác Nam có xương (Dương) và kinh mạch (Âm), lục phủ là Dương mà ngũ tạng lại là Âm. Âm Dương là giao hòa tương tác, không bao giờ không tồn tại, tuy đối lập nhưng không triệt tiêu nhau, khi yếu tố này mạnh thì yếu tố kia yếu, nhưng không bao giờ suy đến cạn kiệt. Người Ấn-Arian có Prakriti, tức Thể chất (Matière) cùng ý niệm với Âm, và Perusha, tức Thần linh (Esprit) cùng ý niệm với Dương.

Hai thể trong một của Âm hay Dương (formes doubles de la dualité), sinh Tứ tượng. Bốn thể Thái Dương 太 陽 (Yang Majeur - Mâle), Thiếu Dương 少陽  (Yang Mineur - Femelle), Thiếu Âm 少陰 (Yin Mineur - Mâle) và Thái Âm 太陰 (Yin Majeur - Femelle) có thể có một tương đồng với Triết học phương Tây, khi nhận xét :

陽 男dương nam tức Thái Dương , Positif Mâle ou Mâle actif
陰 男âm nam tức Thiếu Dương , Négatif Mâle ou Mâle passif
陽 女dương nữ tức Thiếu Âm , Négatif Femelle ou Femme Passive
陰 女âm nữ tức Thái Âm , Positif Femelle ou Femme Active

Và chuyện Cổ tích ai cập có thể viết Isis là Thái Âm và Orisis là Thiếu Dương. Nhưng triết lý Ai cập lại không có biến hóa Tứ tượng và văn hóa lại không có đũa. Thái dương là hai đũa ở thế động, tỉ dụ như đũa bếp đũa cả. Thiếu dương Thiếu âm là đũa 1 động một tĩnh hoặc một tĩnh một động như khi dùng để gắp, xé, phân thực vật như đã nói ở trên. Thái Âm, hai đũa đều tĩnh, dùng như thìa muỗng để và hay lùa thực vật vào miệng.

Mô hình Thái cực là một vòng tròn, gồm hai nửa, Âm đen Dương trắng. Thuở Vô Cực, tuy không chính xác (vì như đã nói, vô cực không thể hiểu đặng), nhưng ráng tạm hiểu, hai phần Âm Dương chia hai, bằng 1đường kính của vòng tròn, để đồng hóa với hình ảnh Anhk Ai cập. Khi Vô cực biến thể thành Thái cực, đường kính biến thành đường chữ S chia Âm Dương ; chữ S này có chiều dài bằng nửa chu vi của vòng tròn Thái cực trong khi chiều dài đường viền (contour) của Âm (con cá đen) hay Dương (con cá trắng) thì lại bằng chu vi của vòng tròn. Hai cá Âm Dương quện vào nhau là dấu Cancer 69, tổng cộng 6 và 9 là 15, tức 1,0 và 5, mà cũng là số 15 trong ma phương(f). Như vậy có thể nhận định ở đây cá đen Âm là Isis, cá trắng Dương là Orisis và đường chữ S (số 5) là Horus, con của Isis và Orisis. Và như vậy bản thể của Thái cực không phải là Hai (nhị nguyên) mà là Ba, đúng như lời Lão Tử dạy: Đạo sinh Một, Một sinh Hai, Hai sinh Ba, Ba sinh vạn vật! (Xem phần trên). Quan niệm Vũ Trụ này tương đồng với ý niệm Thiên Chúa 3 ngôi trong KiTô giáo, Tam vị nhất thể : Đức Chúa Cha, Đức chúa Con và Đức Chúa Thánh Thần.
 

Thái Cực

24 Tiết trong năm 
(Đọc bài Ăn Tết)

Mỗi cá trong mô hình Thái cực có 1 mắt, mắt Dương cho cá Âm và mắt Âm cho cá Dương ; lý luận nhị nguyên Âm Dương biến thành lí luận Tứ Tượng để có cân bằng, và theo sơ đồ này, đường phân chia S có vị trí số 5 sau Tứ tượng. Isis mang số 1, Orisis số 0, nên Horus con của 2 vị thần này là nửa số 1 và số 0, tức số 5! Mà số 5 là Ngũ hành. Kết luận: Thái cực sinh từ Vô cực là cấu trúc của Vũ trụ, có thể diễn đạt được bằng Nhị Nguyên Tam Bôi (Une Dualité à trois Facteurs) hay Tam Tài Ngũ Hành (Une Trinité Quintuple). Thành thử Âm Dương đi 2 lối khác nhau, Tam Tài Ngũ Hành (Dương, với Số lẻ) và Tứ Tượng Bát Quái (Âm, với Số chẵn).

Gần đây các ông các bà tai to mặt lớn Ta và Tàu kết luận là Khái niệm Âm Dương lấy nguồn gốc ở phương Nam, nghĩa là từ Dương Tử giang trở xuống, ngược với thuyết huyền thoại Phục Hy. Lý do là Triết lý Âm Dương rất gần với văn hóa nông nghiệp bởi hai yếu tố cặp (nhị nguyên - dualité) : cặp " cha-mẹ / vợ chồng " (Xin đọc lại câu ca dao Vợ chồng như đũa có đôi...) và cặp " đất-trời ". Cặp 1 là vấn đề sinh sản sống còn, cặp 2 trực tiếp liên hệ với miếng ăn nghĩa là sinh hoạt nông nghiệp. Như vậy, có lẽ dân Bách Việt (g) là dân tộc đầu tiên áp dụng nguyên lí nhị nguyên sơ khai vào văn hóa nhân loại, nhận thức này sau đó được " nhập cảng " vào văn hóa Hán với phần lớn dân tộc là du mục sống ở phía bắc sông Dương Tử. Người Bách Việt nặng đầu óc tổng luận, phát triển lý luận cấu trúc Vũ trụ từ số Dương 1 tức Tam Tài Ngũ Hành. Người Hán thiên về phân tích, dùng số Âm 0 để hình dung Vũ trụ theo Tứ Tượng Bát Quái.

Mấy chuyên kể trên ni chắc đúng đứt đuôi con nòng nọc rồi còn gì. Lúc bé ở Thanh tôi hay nghe nói "Cụ Bà bữa ni đi cưới Vợ Lẽ cho Cụ Ông". Vợ Lẽ (vợ hai, nàng hầu, tiểu thiếp, Tiểu Lão Bà, vv...). Đây là chắc là Vợ Lẻ (h), người Thanh đọc vợ lẻ thành vợ lẽ, vì ở xứ Thanh dấu hỏi đọc thành ngã và ngã thành hỏi. Tỷ như họ nói: Lấy Đủa mời Vợ Lẽ ăn cơm! Lẻ đây, trong từ ngữ Việt là chẵn lẻ, lẻ loi, trong khi Lẽ là lý lẽ. Vì thế Cụ bà chịu đi cưới nàng hầu là một chuyện lẻ đôi, hoặc vì theo thuyết Âm dương Vợ hầu được gọi là Vợ Lẻ (Lẽ) thuộc Thái Âm, một Âm Thịnh Positif Femelle ou Femme Active (như Nữ thần Isis) và vợ lẽ sẽ cai quản hết mọi chuyện trong gia cang ! Thanh Hóa là xứ giống như tôm cá ở sông hai nước (Nam Bắc Việt và Bắc trung Việt), nên chính tả ngôn ngử lộn xộn với hai dấu hỏi ngã, bởi vì từ Nghệ An trở vô, dọng Trung ít khi phân biệt hỏi ngã rõ rệt! Cách đây ít lâu, đài BBC Việt ngữ có phỏng vấn nhà thơ Nguyễn Hữu Loan, ông là người Thanh chính cống, nên các câu trả lời mang một hài âm (consonance) rất đặc biệt và thú vị, giống như khi qua Tây, nghe ông Tây bà Đầm nói tiếng Tây dọng Provencal (accent Marseillais)! Không phải thấy sang bắt quàng làm họ, nhà chúng tôi cũng có một mối giao tình với nhà Thơ tác giả bài Màu Tím Hoa Sim. Số là Người Vợ Mới Cưới trong bài thơ Màu tím hoa sim, chị Lê Đỗ Ninh, là bà chị họ con dì con già với tôi, nên thuở thơ ấu, lúc chạy Tản cư, tôi đã lớn lên với những ấn tượng của thảm kịch đầy nước mắt này, và gần đây tôi trở lại Thị Long đi tìm lại những kỷ niệm "Qua những đồi sim / những đồi sim dài trong chiều không hết / Màu tím hoa sim / tím chiều hoang biền biệt..."

Phong tục dân gian nước ta quý trọng các số lẻ hơn số chẵn, đặc biệt là số chín, chín nút, số Hên! Trong Hà đồ các số lẻ 1-3-5-7-9 là số Dương (trắng) nghĩa là số Cơ (Trời). Trong thành ngữ ca dao, cặp bài trùng Ba-Bảy Năm-Bảy rất được thông dụng, và ý nghĩa nhiều khi cũng mơ hồ. Những cặp (xin tránh xài chữ cụm, tôi nghe vẫn chưa quen tai!) những từ ngữ này không có một phân tích định lượng nào rõ rệt, chỉ biết đó là số nhiều, ai hiểu sao cũng được. Còn chuyện tại sao dùng cặp số lẻ (3-5-7 chứ không 4-6-8 như Ba Tàu) mà không dùng số chẵn, thì xin chịu thua, tôi chưa tìm được giải thích thỏa đáng; ngoại trừ luận đề nói rằng Việt nhân ta ưu đãi số lẻ vì đi theo đường lối suy luận Dương của Tam tài Ngũ Hành! Ngoài những thành ngữ thông dụng Ba mặt một lời, Tam sao thất bản, Ba vợ bảy nàng hầu...và nhất là phe ta lúc mô cũng nghĩ tới chuyện Đêm bảy ngày ba, vào ra chưa kể ; dân gian còn truyền tụng những câu ca dao rất thấm thiết, tỷ như:
 

Cành tre ba bảy cành tre,
Phải duyên thì lấy chớ nghe họ hàng.

Một liều ba bảy cũng liều
Cầm bằng như trẻ chơi diều đứt dây.

Anh tiếc cho em cái phận má đào
Tham đồng bạc trắng để gán vào cho chú tây đen
Cái sợi tơ hồng ai khéo xe duyên
Bức tranh tố nữ đứng bên ông tượng đồng
Chị em ơi, ba bảy đường chồng...

Trên trời ba bảy ông sao
Ông bổng tít lói ông cao tít mù.

Biết nhau ba bảy năm tròn
Như sông một dải ai còn dám hay.

Đàn bà năm bảy đàn bà
Chồng dặn mua gà, đi mua quốc con
Đàn ông năm bảy đàn ông
Vợ dặn mua hồng đi rước cây non.

Đàn ông năm bảy đàn ông
Đem bỏ vào lồng cho kiến nó tha
Đàn bà năm bảy đàn bà
Đem bỏ ra chợ kiến tha lại về.

Bắt ông tơ đánh sơ vài chục,
Bắt bà nguyệt nếm mấy mươi hèo,
Người ta năm bảy vợ theo
Còn tôi đơn chiếc như mèo cụt đuôi!

Dầu chàng năm bảy mặt con
Thiếp đôi ba đứa vẫn còn nhớ nhau
Hai tay cầm đôi ống tơ
Dù năm bảy mối cũng chờ mối nhau

Còn rất nhiều, xin xem ghi chú (i) với các câu ca dao khác !


Các Cụ Ba Chệt lại khoái số chẵn, chọn số tám là số Hên, rất thích số Bốn Tứ, nhưng cũng kiêng dè vì Tứ điệp vận với Tử. Trong Hà đồ các số chẵn 2-4-6-8-10 là số Âm (đen) nghĩa là số Ngẫu (Đất). Có rất nhiều thành ngữ chữ Hán với các số 4-6-8, dưới đây là vài thí dụ :
 


四 分 五 裂   tứ phân ngũ liệt, bốn chia năm xẻ !
四 面 八 方tứ diện bát phương, bốn phương tám hướng.
四 面 楚 歌tứ diện sở ca, bốn phương bị vây.
四 平 八 稳  tứ bình bát ổn, bốn nơi thanh bình tám nơi ổn định.
四 海 为 家 tứ hải vị gia, bốn bể cũng là nhà.
四 海 之 内 皆兄 弟 tứ hải chi nội giai huynh đệ, bốn bể đều là anh em.
四 处 奔 波 tứ xứ bôn ba, bôn tẩu vất vả bốn nơi!
四 季 如 春 tứ quý như xuân, Bốn mùa cũng như mùa Xuân (thời tiết tốt)
四 方 响 应 tứ phương hưởng ứng, bốn phương ủng hộ !
六 亲 不 认 tứ thông bát đạt, bốn thông tám suốt.
四 通 八 达 lục thân bất nhận, sáu thân nhân mà chả ai nhận họ hàng
六 亲 无 靠 lục thân vô kháo, sáu thân nhân mà không chỗ nương tựa .
六 神 无 主 lục thần vô chủ, sáu thần mà không có xếp (ý nói lạc lõng)
八 面 威 风 bát diện uy phong, uy phong lẫm liệt tám phương.
八 面 玲 珑 bát diện linh lung,
八 仙 过 海 各显 神 通 bát tiên quá hải các hiển thần thông.