Khoa tâm lư học nhận diện một số những rối loạn nhân cách mà những người có những rối loạn này không thể có hạnh phúc lứa đôi v́ không hội đủ ba điều kiện kể trên. Những rối loạn nhân cách này ăn sâu vào bản tính của người này đến độ họ không cho rằng họ sai hay cần sửa đổi, họ cho rằng xă hội và mọi người chung quanh mới là sai và cần sửa đổi.Những mẫu người này :
Nhân cách dạng đa nghi (paranoid personality disorder): người này đa nghi, bi quan, không tin ai, kể cả người ḿnh yêu. Sự đa nghi này không có ǵ lay chuyển được. Người này có bề ngoài dè dặt, nghiêm chỉnh, ít cười đùa, cẩn thận, hay tránh xa người khác và đám đông. Họ có thể biết rung động v́ t́nh, nhưng quá bận rộn với sự đa nghi nên thường thuyết phục người yêu cũng đa nghi như ḿnh và cản trở đường tiến của người yêu. Mẫu người này tương đối khó nhận diện, v́ họ che dấu sự đa nghi của họ một cách rất tài t́nh. Họ ít khi theo đuổi hay tán tỉnh ai. Nếu họ thông minh, học giỏi, có nhan sắc hoặc đẹp trai, họ có thể có nhiều người theo đuổi họ. Vẻ im lặng, dè dặt của họ có thể là một đặc tính thu hút người khác.Một nhân vật tiêu biểu là nhân vật bodyguard trong phim Bodyguard do Kevin Costner đóng. Anh chàng này lúc nào cũng sẵn sàng để đối phó với kẻ gian. Anh giữ một bộ mặt lạnh lùng, nghiêm chỉnh, không để cho ai "giỡn mặt". Anh là người cận vệ của cô ca sĩ Whitney Houston. Khi cô quyến rũ anh vào ṿng t́nh ái, th́ anh cũng hưởng ứng một cách thụ động. Sau một đêm ân ái, sáng mai anh lại lạnh lùng bắt tay vào nhiệm vụ chính của anh, như không có chuyện ǵ xảy ra, làm cho cô Whitney Houston nổi giận cành hông. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, bắt được kẻ gian muốn giết chết Whitney, anh tiếp tục với công việc cận vệ của anh đối với một thân chủ mới, không chút lưu luyến cô Whitney hay có dự định tiếp tục mối t́nh lăng mạn này.
Nhân cách dạng phân liệt (schizoid personality disorder): người này hoàn toàn không tha thiết đến hạnh phúc lứa đôi. Họ thoải mái sống một ḿnh trong thế giới riêng của họ và thấy bực dọc khó chịu khi có sự hiện diện của người khác hay của đám đông. Họ hay chọn nghề làm việc có tính cách lẻ loi hơn là những việc cần sự hợp tác của nhiều người, tức là những việc thiên về kỹ thuật hơn là giao tế. Người này sẽ không đi tán tỉnh hay làm quen với người khác và sẽ không làm phiền ai. Nếu bạn đem ḷng yêu người này th́ bạn chỉ yêu đơn phương mà thôi. Họ sẽ né tránh bạn. Biết được mẫu người này giúp bạn bớt đau khổ v́ họ không biết yêu chứ không phải...chê bạn. Bạn cũng đừng mất công...dạy họ biết yêu.
Nhân cách dạng tránh né (avoidant personality disorder): người này khao khát t́nh yêu, nhưng không vượt được sự e ngại và sợ hăi của ḿnh, nên trốn t́nh yêu, trốn người khác. Họ sống cô đơn, nhưng đau khổ v́ cô đơn, khác với người dạng phân liệt. Nếu bạn lỡ yêu người này, đừng hy vọng sẽ làm họ bớt sợ, đừng nghĩ rằng bạn sẽ có thể dùng t́nh yêu của bạn để trấn an họ và đem lại hạnh phúc cho họ. Thường thường, bạn cũng khó gặp người này và người dạng phân liệt v́ họ không đi ra ngoài, họ tránh né mọi người.
Nhân cách dạng tự yêu ḿnh (narcissistic personality disorder): đây là một loại rối loạn nhân cách...phiền hà nhất, cho chính đương sự và cho chính người yêu của họ. Bề ngoài, họ rất niềm nở, vồn vă, nồng nàn, mănh liệt, họ làm cho bạn tưởng là họ có thể chết v́ bạn, chết v́ t́nh, nhưng tất cả những sự nồng nàn hay chết v́ t́nh này được thúc đẩy bởi những xáo trộn nội tâm của họ, chứ không đến từ sự chân thành quan tâm đến hạnh phúc của bạn. Đúng như tên gọi, người này không biết yêu ai khác, họ chỉ yêu chính họ mà thôi. Trong suốt cuộc t́nh hay trong tất cả những liên hệ khác (kể cả bạn bè và nghề nghiệp) họ giao thiệp có tính cách lợi dụng, để đạt được nhu cầu vật chất hoặc tinh thần của chính họ mà không hề có khả năng thông cảm hay quan tâm đến người khác. Những người này có thể rất thông minh và giỏi giang, đẹp trai hoặc đẹp gái, hoạt bát và có sức thu hút rất mănh liệt. Họ rất dễ kết bạn và dễ t́m được người yêu, nhưng không giữ được người yêu và không có hạnh phúc lứa đôi. Đây là loại người đau khổ v́ t́nh v́ họ có thể yêu rất mănh liệt trong giai đoạn T́nh Yêu Lăng Mạn, nhưng khi chạm trán với Giai Đoạn Tranh Thắng th́ họ không biết nhượng bộ, không nh́n được cái sai của ḿnh, họ chỉ thấy rằng người khác cần phải sửa đổi cho đúng ư họ mà thôi. Trong Giai Đoạn T́nh Yêu Lăng Mạn, họ có thể làm bất cứ điều ǵ, kể cả việc tự tử chết, để đoạt được người yêu, nhưng sau khi đạt được rồi th́ họ thao túng và cho rằng mọi việc phải tuân theo ư họ th́ mới đúng. Ai yêu nhầm người nầy sẽ rất khổ v́ đời sống luôn luôn căng thẳng, lúc nào cũng tập trung trong việc làm vừa ḷng họ mà không biết làm sao, v́ nhu cầu của họ không đáy. Trong khi đó bạn lại thấy thất vọng và chán nản v́ nhu cầu của bạn không hề được người này để ư tới.
Nhân cách dạng ranh giới (borderline personality disorder): đây cũng là một mẫu người đau khổ v́ t́nh, và làm người khác đau khổ. Tuy tiếng Việt gọi là "ranh giới" nhưng tiếng Anh mới thật sự nói lên t́nh cảnh tâm hồn của người này, là một t́nh trạng "lưng chừng", "nửa nạc nửa mỡ", "không giống ai", "ngô không ra ngô, khoai không ra khoai" "tỉnh không ra tỉnh, điên không ra điên", "hơi mát mát". Người này rất nhạy cảm, rất sợ bị bỏ rơi. Yêu ai th́ yêu cuồng nhiệt, ghét ai th́ ghét thậm tệ. Tánh t́nh bộp chộp, ẩu tả, muốn ǵ là làm liền, không biết chờ đợi. Người này vui buồn bất chợt, vui đó rồi buồn đó. Lối lư luận của người này có tính cách cực đoan, hoàn toàn tốt hay hoàn toàn xấu mà không nh́n được những khía cạnh phức tạp của vấn đề. Cả mẫu người này lẫn mẫu người tự yêu ḿnh thường có khuynh hướng tự hủy ḿnh mỗi khi thất vọng, nghĩ rằng ḿnh bị bỏ rơi hoặc không đạt được điều ḿnh muốn. Những phương pháp tự hủy ḿnh thường là cắt cổ tay và uống thuốc quá liều. T́nh yêu với người này luôn luôn sôi nổi, vừa mới vui vẻ âu yếm đó, lại gây gỗ, có thể ẩu đả liền lập tức. Yêu cuồng nhiệt là vậy, nhưng người này hoàn toàn không có khả năng lo lắng và quan tâm đến người ḿnh yêu. Cũng như tất cả các rối loạn nhân cách, những người có rối loạn nhân cách không nghĩ là họ sai. Họ nghĩ là người khác và xă hội là sai và cần thay đổi cho phù hợp với họ. Một thí dụ của nhân cách dạng ranh giới là nhân vật nữ do tài tử Glenn Close đóng trong phim Fatal Attraction, chung với Michael Douglas. Anh chàng Michael là một người chồng tốt, có vợ đẹp và hiền, gia đ́nh hạnh phúc. Trong một dịp vợ đi xa nhà, anh rơi vào một cuộc t́nh một đêm với một người đàn bà quyến rũ là Glenn Close. Sự thu hút dục t́nh của hai người vô cùng mănh liệt trong một đêm. Sau đó, anh không có dự định tiếp tục, nhưng Glenn th́ không nghĩ như vậy, nàng không chịu nổi tâm trạng bị bỏ rơi, và bị ám ảnh không nguôi. Nàng theo ŕnh ṃ Michael và toan giết chết chàng chỉ v́ không chịu được sự hất hủi của chàng.
Nhân cách dạng chống đối xă hội (antisocial personality disorder): đây là loại người "có máu" gian và lừa đảo người khác cho quyền lợi của họ. Họ gian xảo về mọi phương diện, tiền và t́nh, miễn là đạt được mục đích. Họ bày mưu tính kế để lường gạt t́nh yêu. Điều nguy hiểm, là loại người này rất duyên dáng và khả ái, họ nói chuyện rất hay, rất êm tai. Họ đón ư rất tài t́nh, biết cách săn sóc và quan tâm, cho nên thời gian đầu rất dễ lầm lẫn với t́nh yêu chân thật. Thời gian trôi qua, mất cả t́nh lẫn tiền mới biết ra th́ đă trễ rồi. Muốn nhận diện người này tương đối khó, thường phải dựa vào sự điều tra, t́m hiểu quá khứ và thành tích qua những nạn nhân cũ của họ. Nhân vật điển h́nh cho dạng này là nhân vật Sở Khanh trong truyện Kiều, và rất nhiều những nhân vật gian ác khác trong cuộc đời. Quư bạn đọc có thể tưởng tượng ra được nỗi đau khổ xảy đến cho những người phối ngẫu nếu v́ hoàn cảnh ( bị ép duyên như trong xă hội xưa, hay "trao thân nhằm tướng cướp") mà lấy phải những mẫu người kể trên, những mẫu người không thể đem hạnh phúc lứa đôi cho bất cứ ai, những mẫu người chỉ nên sống một ḿnh hoặc chỉ nên có những cuộc t́nh lăng mạn ngắn ngủi.Ngoài ra, có một số mẫu người có thể có hạnh phúc lứa đôi, nhưng khá khó khăn, đ̣i hỏi sự thông cảm rất nhiều từ người bạn đường, đó là:
Nhân cách phụ thuộc (dependent personality disorder): người này cần một người khác để sống và để nương tựa. Họ không có ư hướng, hướng đi trong đời sống của họ. Họ không có lập trường và thường tùy theo lập trường của người khác. Họ như cây tùng gửi phải có một thân lớn cứng cát cho họ leo lên. Họ có thể trở thành một gánh nặng v́ không tự lập và lúc nào cũng đeo theo và bám sát người họ yêu không rời. Nhân vật điển h́nh là Hàn Ni trong truyện Mùa Thu Lá Bay của Quỳnh Dao. Như vậy, người bạn đường của họ nếu chấp nhận việc bảo bọc, lo lắng cho họ th́ cũng có thể có một hạnh phúc nào đó.
Nhân cách ám ảnh xung đột (obsessive compulsive personality disorder): người này có một đời sống gương mẫu, một lề thói cố định mà họ không muốn thay đổi. Họ cần sống trong một môi trường mà mọi đồ dùng hay thời khóa biểu sinh hoạt đă được định sẵn theo ư riêng của họ. Họ keo kiệt, thích để dành tiền, t́nh cảm lạnh lùng, làm việc ngày đêm, mê làm hơn người yêu. Người này khó yêu ai v́ những lư do trên, nhưng nếu ai yêu họ và chấp nhận họ, th́ cũng có thể có hạnh phúc lứa đôi ở một mức độ tương đối. Nhân vật điển h́nh của nhân cách ám ảnh xung đột là nhân vật nam được đóng bởi Jack Nicholson trong phim "As Good As It Gets". Anh chàng này là văn sĩ, anh đi ăn thường đem theo bộ muỗng dĩa của chính anh, và muốn bộ muỗng dĩa này được xếp đặt theo một vị trí nhất định. Anh cùng ăn một món mỗi ngày mà người bồi bàn thuộc nằm ḷng. Anh yêu cô...Hunt. Cô lúc đầu không thích anh, nhưng sau cũng thấy anh lạ lạ dễ thương, lại thêm sự khuyến khích của mẹ cô, cô bắt đầu chấp nhận anh để tiến tới với anh, biết rằng con người anh chỉ đến thế là cùng (as good as it gets), không thể mong anh khá hơn.
MẪU NGƯỜI CÓ THỂ CÓ HẠNH PHÚC LỨA ĐÔI
Những ai không lọt vào một trong những mẫu người có rối loạn nhân cách kể trên, tức là những người b́nh thường c̣n lại, là những người có thể có hạnh phúc lứa đôi.Chắc quư bạn đọc sau khi đọc phần mô tả những mẫu người kể trên, có khi cũng cảm thấy "chột dạ": "sao giống tui quá". Đúng như vậy, trên thực tế, chúng ta ai cũng có một chút của dạng này hay dạng kia. Đó là b́nh thường. Chỉ gọi là có rối loạn nhân cách khi người này có đa số đặc tính được mô tả. Những đặc tính này tồn tại với thời gian, và nhất là, người này không có khả năng nh́n thấy những khuyết điểm của ḿnh để mà t́m cách sửa đổi. Nếu bạn cho rằng bạn có rối loạn nhân cách th́ thường là bạn không có. Điều này rất đáng buồn và đáng tiếc v́ có nghĩa là những người có rối loạn nhân cách là những người rất đau khổ và làm người khác đau khổ nhưng lại không sửa được. Chỉ c̣n cách là những người b́nh thường t́m cách nhận diện những loại người này một cách sớm sủa hầu...kính nhi viễn chi hoặc... cao chạy xa bay.
Chắc quư bạn đọc cũng thắc mắc không biết những người có rối loạn nhân cách kể trên nhiều bao nhiêu trong cuộc đời này, để mà tránh. Rất tiếc, tôi không đọc được ở đâu có thống kê về những mẫu người này. Tôi nghĩ lư do dễ hiểu là v́ họ không nhận là họ có rối loạn nhân cách. Những người có rối loạn nhân cách dạng tự yêu ḿnh hay dạng ranh giới có thể phải vào nhà thương tâm thần khi có những hành động nông nổi như tự tử v́ một sự thất vọng nhỏ nhặt, hoặc phát bệnh trầm cảm, th́ các bác sĩ tâm thần có thể nhận diện được. Người có rối loạn nhân cách dạng phân liệt và dạng tránh né không làm phiền ai, miễn người khác để họ yên. Dạng tự yêu ḿnh và dạng ranh giới là dạng khổ nhất và làm người khác khổ nhất. Suu Tam
