Nhà thơ Vũ Hữu Định (1942-1981)Trong một căn pḥng rộng mênh mông của thư viện Đại học Cornell New York, đầy kệ ngăn san sát, nơi chứa đựng những di sản về văn hóa của toàn thế giới, có ai ngờ một tạp chí như Tiếng Động, tiếng nói của Ban đại diện Đại học xá Minh Mạng vào năm 1971, hay Trước Mặt do Phan Nhự Thức chủ biên trước 1975 ở Quảng Ngăi lại nằm giữa kệ sách. Ai có thể ngờ tập san Bộ Binh của khóa 23/24 Thủ Đức vào năm 1966 lại được đóng b́a cứng, có mặt tại đây. Cũng thật không thể tưởng tượng có những nội san của các trường trung học, đại học miền Nam trước đây được cất giữ. Đó là những ví dụ để nói lên sự giữ ǵn và bảo tồn văn hóa nhân loại của một đại học Hoa Kỳ. Nó không có màn kỳ thị, không kẻ thắng người thua. Không trả thù. Không kết án nọc độc để rồi đốt hủy... Nó chẳng cần phân biệt hay ưu đăi ai. Sách nào cũng được bảo bọc tối đa, b́a cứng, chữ nổi. Nếu là tạp chí quá cũ th́ được bỏ vào hộp carton, cột dây cẩn thận.
Không những chỉ có căn pḥng rộng mênh mông này để cất giữ di sản văn chương miền Nam mà c̣n có cả một ṭa nhà khác nằm riêng biệt ngoài ṿng đai của khuôn viên đại học cũng chứa các tạp chí và sách báo của miền Nam, loại ngoại cỡ. Nơi này, có những tập như Khởi Hành đóng bộ, hay nguyệt san Đời, hay những bộ nhật báo Chính Luận, Tin Sáng, Điện Tín v.v... Nhưng đừng mang ra ngoài hay xé. Coi chừng tiếng hú báo động đấy.
*
Nơi đây không có ngăn riêng dành cho nhà văn lớn hay nhà văn nhỏ. Không người nổi tiếng hay kẻ vô danh. Bên cạnh tập thơ của Tố Hữu là tập truyện của Nguyễn Mạnh Côn. Những tập sách mỏng của nhà xuất bản Quân Giải phóng nằm cạnh những tác phẩm của Cục Chỉnh huấn Quân lực Việt Nam Cộng hoà. Sách của kẻ chiến thắng nằm bên sách của phe chiến bại. Bên cạnh một cuốn sách đóng b́a công phu, phụ bản nhiều màu, tranh b́a của họa sĩ tên tuổi vẽ, là một tập sách nghèo nàn, đơn sơ, đến tội nghiệp. Chỉ có kẻ đọc mới có quyền thẩm định và lựa chọn. Cho dù cuốn sách có mạ vàng, giấy loại hoa vân, b́a cứng hay cho dù tranh b́a được vẽ bởi một họa sĩ hàng đầu đi nữa, cũng không thể thu hút quyến rũ được hắn.
Riêng tôi, tôi chọn Vũ Hữu Định.
Thứ nhất là anh thuộc thế hệ chúng tôi. Dù sinh thời, anh chưa có một tác phẩm nào xuất bản, nhưng không v́ thế mà thơ anh lại không được nhiều người ưa thích. Riêng bài thơ “C̣n một chút ǵ để nhớ” đă đi vào tâm trí chúng tôi không ít th́ nhiều, thời ấy.
Nói đến Vũ Hữu Định là nói đến một người bạn giang hồ, và những cốc rượu bốc cháy. Có người trách anh bỏ bê gia đ́nh, vợ con để theo tiếng gọi của những phần rượu tặng. Có lẽ những bài thơ về rượu này khá phổ biến, nhưng họ làm sao hiểu được nỗi ḷng của Định và lư do tại sao anh lại phải xa người mẹ bệnh tật, xa vợ con, xa quê. Từ ba năm làm lính biên trấn mà Đồn cheo leo đón gió/Bốn mùa phên mây che/ Đất trời đây một cơi/Nhốt đời chưa cho về đến những tháng năm luân lạc, chấp nhận làm một người con bất hiếu, một người chồng một người cha không chu toàn trách nhiệm, để được sống, để được tiếp tục làm thơ, tiếp tục dâng hiến cho đời, cho người đọc những bài thơ đẹp, hay, để đôi lứa càng thương yêu nhau, để Pleiku càng đi vào trong tim của chúng ta, bằng tóc em mướt và mắt em ướt, để bọn trẻ chúng tôi thời ấy, cả tháng không thấy đàn bà, không thấy cả một tờ tạp chí, được an ủi rằng may mà có em đời c̣n dễ thương... trong khi đêm ngày tai như muốn bục màng nhĩ v́ trái pháo và tiếng trực thăng cùng những núi đồi vây hăm khó có thể thoát được ra ngoài.
Hăy hiểu nỗi ḷng của Định. Hăy thương lấy Định qua những ḍng tâm sự đành đoạn năo nùng khi anh viết về người vợ của anh:
Lần nào em sinh nở ta cũng phải vắng nhà tháng này em sinh nở ta lại trên đường xa ...
cám ơn người vợ khổ chiều nay ta khóc thầm uống những giọt rượu đắng ngày xa quê long đong
Trách anh hay trách hoàn cảnh, thời thế ?
*
May mà có em đời c̣n dễ thương...
Vâng. Nếu cảm ơn thành phố ấy có em, th́ cũng cần phải cảm ơn Vũ Hữu Định của chúng ta nữa.
*
Để rồi từ đó, những chuyến đi đi về về thư viện Đại học Cornell, Library of Congress, dặm dài thăm thẳm, qua đồi, qua đèo trập trùng, để chúng tôi nói với ḷng, chúng tôi đi t́m Vũ Hữu Định đây. Rồi những chồng tạp chí cũ mà người phụ trách mang đến cao ngất, cứ lật và cứ lật miệt mài. Nơi nào có cơi thơ anh trú ngụ? Tạp chí nào, số nào, để có thể mượn mà t́m ra dấu vết thơ anh? Trang giấy nào có tên Vũ Hữu Định dù chỉ một hai ḍng, nhất là ở giữa xứ lạ quê người mà việc sưu tập di sản văn chương miền Nam chỉ biết trông cậy vào các thư viện Mỹ?
Nhưng chúng tôi tin hương hồn anh sẽ phù trợ việc làm của chúng tôi, hà hơi tiếp sức chúng tôi vượt tất cả những trở ngại khó khăn. Để rồi những lần lên đường vào bốn giờ sáng, khi đêm bưng bít cùng tuyết rơi mịt mùng. Và những lần trở về, một ḿnh trong đêm, giữa xa lộ đầy ánh đèn xuôi ngược, hay qua dốc đèo hiu quạnh, có khi lạc qua một thị trấn quờ quạng t́m lối ra, không phải đi năm phút đă về chốn cũ mà đi một phút đă về chốn cũ, mắt lăo như không thấy đường nhưng ḷng th́ vui thật là vui. Bởi v́ mỗi lần trở về là những bài thơ Vũ Hữu Định làm bạn đồng hành, nằm bên cạnh, để cho ḿnh quên cả nhọc mệt, mà nhấn mạnh bàn đạp gia tốc...
Tập thơ này là một tập thơ được may mắn. Với tổng số 80 bài (tập thơ in trong nước chỉ có 45 bài), nó không phải bị nộp lưu chiểu hay phải qua giấy phép xuất bản nào để phải chịu cắt xén hay thay đổi cho phù hợp với chế độ đương đại. Sách dày 170 trang, gồm 2 phần. Phần đầu Dẫn nhập và phần hai là thơ sưu tập. Riêng lần xuất bản này, chúng tôi "chơi sang": B́a sách được in bằng lọai nhũ kim (gold metallic and golden foil), và giấy toàn là loại đặc biệt. Chỉ dành tặng nếu có yêu cầu. Không bán. Xin nhắc lại, dành để tặng khi có yêu cầu. Để chứng tỏ cùng Định là đám bạn bè tuổi ngựa của anh dám chơi đẹp, chơi sang và chơi hết ḿnh v́ bạn!
Chúng tôi xin được để tập thơ này bên cạnh phần rượu tặng trong ngày giỗ thứ 25 của anh.
*
Phụ lục: Thơ Vũ Hữu Định
Rừng Hương Mật Tặng Diệp Mậu
Anh đang sống, đang cảm nhiều chuyện lạ Những chuyện trăm năm mà tưởng như vừa Một ngọn gió của đời đă thổi Bay hồn anh trong bóng nắng hồn mưa Một chút gió trên rừng hay dưới biển Tới từ đâu sao lại báo tin mưa Hôm qua ngó vầng trăng cuối tháng Mọc giữa chiều xanh của buổi giao mùa Anh cảm động nhớ một thời si dại Yêu là yêu em bằng tấm ḷng xưa
Anh đang sống - đang thở đều rất lạ Thở yêu em yêu đau đớn của đời Anh cảm được phút của mùa đang đổi Giây của sông dừng lại đợi chiều trôi Ở đâu đó rừng của Thu ảm đạm Uống chút hương hoa của suối mà say Mây của ngh́n năm mây vẫn là mây Nhưng một buổi lạ như vừa mới có Gió là gió mà sao anh ớn lạnh Men ở đâu mà anh đă ngất ngây
Ngày anh về, hôm anh cất chân đi Nghe được tiếng của con đường anh bước Em có xa như một đời kiếp trước Anh thấy gần nên cảm được trầm hương Anh ở trên rừng cũng sống trọn nguồn thương Ra giữa biển t́nh cũng như biển mặn Một ngày nằm nghe đất trời cay đắng Sấm vang lên, mưa giận dữ trên rừng Nước của nguồn đi mạnh bạo cuồng hung Tiếng bi thiết trong mạch nguồn nức nở
Anh đang sống – anh đang nghe anh thở Cảm được tinh của cả đất trời Lúc bắt đầu anh chỉ có em thôi Nay có hết núi mây rừng với biển Những đồng nội mấp mô màu trác tuyệt Một hôm nao cảnh cũ lạ vô cùng Của đất trời là Xuân Hạ Thu Đông Anh có cả em nên giàu cảm lụy
Anh đang sống và anh đang thấy Nước trên sông khi chảy khi dừng Lúa trên đồng kể chuyện với sao sương Những đá tảng ngh́n năm nay nói chuyện Những con đường anh đi và anh đến Bờ Trùng Dương bến hẹn với B́nh Nguyên Những nẻo rừng trạm gió sơn xuyên Thân ái với màu rêu trên vách cổ Những củi mục của rừng thân rất nhỏ Kể với anh về thay đổi của đời Một chiều vàng bên suối mộng rong chơi Anh soi thấy anh h́nh dung đă lạ Mắt rực rỡ ngó chiều bay tơi tả Vượn hú sương chim kêu bạn năo nùng Suối cạn ṃn, nước đă ra sông Ở nơi đó anh lạc h́nh mất ảnh Một ngày nào mặt trời kia rét lạnh Máu đỏ trùng dương một lần chết cuối cùng Giấc lạnh vang lời gió nhắn với rừng Anh hối hả trở về mau cho kịp
Anh đang sống một ngày tha thiết Nghe âm vang đồng nội rừng già Mỗi bước đi về nghe thật thiết tha Hồn ứ chứa bao nhiêu t́nh rừng thẩm Mỗi bước chân anh đất trời lằng lặng Mắt sáng như sao tiếng nói như đồng Anh bước về để thấy một hừng đông Có mặt Nguyệt thay mặt Trời hiển hiện
17-10-73
Tiếng dội của sương chiều
lạnh trong rừng thu xanh anh vô nằm trong cỏ nơi những ngày xưa kia em đă ngồi ở đó anh nằm đây, ngồi đây nghe rừng thu nhắc nhở tiếng dội của sương chiều làm xanh đau sắc cỏ
lạnh trong rừng thu xanh em là con chim nhỏ đậu trên nhành hoa leo hát mấy lời ngẩn ngơ anh nằm đây, ngồi đây ngó nước nguồn reo vỡ nước nguồn chảy bao năm đá núi ṃn dấu nhớ anh nằm đây, ngồi đây một ḿnh anh vẫn thở mười năm trong trắc trở anh thở khác ngày xưa nghe dội tiếng rừng mưa nghe vang lời suối nhớ anh như c̣n nặng nợ với cây cỏ rừng già anh vẫn c̣n thiết tha nơi em nằm buổi nọ lạnh trong rừng thu vang lá thu vàng cũng rụng anh nằm nghe lay động đau của những nhánh cành anh ngồi trong lá xanh trên những hồn lá chết tay anh cầm tha thiết những chiếc lá c̣n tươi thả xuống suối mà chơi trôi đi c̣n tiếng dội anh nằm đây, ngồi đây mưa của rừng đă tới những hạt rơi nhức nhối trên những lá vàng non và những lá héo hon rụng như ḷng anh rụng
lạnh trong rừng thu mộng ôi giấc mộng dài đời lạnh cả mùa thu tươi.
Nguồn: Thư Quán Bản Thảo, tập 23 tháng 4. 2006, chủ đề Tưởng nhớ Vũ Hữu Định, phổ biến trong ṿng thân hữu, không bán. Địa chỉ: P.O Box 58 South Bound Brook, NJ 08880
