Nguyễn Thị Hạ Uyên là cô bé láng giềng ở kề sát nhà tôi. Một hôm ngày tháng Mười, cô bé từ bên sân nhà nói với sang:
- Thầy ơi! (tôi vốn làm nghề thầy giáo nên thường được tặng không tiếng Thầy) cô giáo Như Nguyện bắt bọn con làm báo tường nhân ngày 20 tháng 11. Phải làm văn, làm thơ, viết truyện.
- Làm thơ nữa hả ? Nếu muốn, qua đây thầy bày cho.
Tôi giảng cho em thế nào là Bằng (những chữ không có dấu giọng), thế nào là Trắc (những chữ có dấu sắc, hỏi, ngă, nặng), thế nào là hiệp vần (ví dụ: Heo, Mèo hiệp với nhau, Lương, Trường, Phường hiệp với nhau). Tôi viết lên tấm bản đen nhỏ:
b B t T b B (hiệp vần 1)
b B t T b B (hiệp vần 1) t B (hiệp vần 2)
b B t T b B (hiệp vần 2)
b B t T b B (hiệp vần 2) t B (hiệp vần 3)
Tôi giảng:
Chữ B và T viết hoa th́ phải tuân theo răm rắp, c̣n chữ b và t viết thường th́ không bắt buộc y theo. Để dễ nhớ có thể mượn câu này "Nhất tam ngũ bất luận. Nhị tứ lục phân minh" nghĩa là chữ thứ 1-3-5 th́ sao cũng được, c̣n chữ thứ 2-4-6 th́ phải thật đúng. Trong câu Bát (câu 8 chữ), tuy cùng Bằng nhưng một chữ có dấu huyền và một chữ không dấu :
Trăm năm trong cơi người ta
Chữ Tài chữ Mệnh khéo là ghét nhau
....
Những điều trông thấy mà đau đớn ḷng
Tôi bảo Hạ Uyên lấy tên các bạn trong lớp mà lắp vào dưới các chữ Bằng (B)và Trắc (T).
- Dễ lắm! Cứ Trâm là Bằng, Hải là Trắc. Khoa hiệp vần với Thoa với Ḥa với Ṭa .... Nào, em chép tên các bạn lên tờ giấy này. Gắng nhớ và chép cho đủ.
Hạ Uyên ngồi lặng lẽ ghi. Nơi trán khoảng giữa hai mắt hằn lên một nếp nhăn. Sau mươi phút em trao cho tôi tờ giấy. Tôi lẩm nhẩm đọc. Rồi nói :
- Thầy chọn giúp em mấy cái tên hiệp vần với nhau:Trang hiệp với Hoàng. Chương hiệp với Tường và Hường. C̣n những tên khác th́ hễ Trắc th́ ghi dưới T, Bằng th́ ghi dưới B. Nhớ: dưới chữ t và b th́ không bắt buộc phải đúng Bằng Trắc.
Kết quả sau 15 phút lắp ghép:
b B t T b B (vần 1)
Ân B́nh Cảnh Chức Dung Trang
b B t T b B (vần 1) t B (vần 2)
Danh Đa Gia Huấn Hiệp Hoàng Hội Chương
b B t T b B (vần 2)
Kim Khôi Lan Mạnh Nam Tường
b B t T b B (vần 2) t B(vần 3)
Oanh Phùng Quư Toản Xuân Hường Vũ Uyên
Trước khi chia tay tôi mới cho em biết rằng em vừa làm thơ Lục Bát. Ông Nguyễn Du cũng làm vậy. Chắc chắn cô bé không dám tin rằng đó là sự thực. Nếu bài này làm ở lớp th́ khi đọc lên cả lớp sẽ thích thú vỗ tay reo liền. Nhưng không phải là học sinh của lớp th́ đọc lên rời rạc vô nghĩa. Nên tôi ra thêm một đề khác " những trái cây bày bán trong chợ". Kết quả chắc chắn sẽ vui hơn.
Hôm sau em trao cho tôi kết quả:
b B t T b B (vần 1)
Hành Ng̣ Ớt Tỏi Tiêu Dừa
b B t T b B (vần 1) t B (vần 2)
Mít Cam Quít Ổi Chuối Dưa Kiệu Hành
b B t T b B (vần 2)
Gừng Riềng Nghệ Sả Bưởi Chanh
b B t T b B (vần 2) t B (vần 3)
Sầu riêng Vú sửa Cam sành Chôm chôm
Rơ ràng là kết quả rất ... ngon miệng.
o0o
Bài thơ Lục Bát đầu tiên gửi Ba
Trên tờ báo tường của lớp Năm A trường Tân Lập kỷ niệm ngày Hiến chương các nhà giáo có đăng bài thơ Lục bát của Hạ Uyên:
T́nh thầy tṛ đẹp huy hoàng
Như bông hoa Huệ, hoa Lan thắm màu
Phận tṛ luôn nhớ làu làu
những lời cô dạy trước sau nằm ḷng
Tôi khen:
- Hay quá há. Hiệp vần đúng. Chữ dùng chính.
.....
Thấy Hạ Uyên yên lặng, tôi nói:
- Đó như em thấy đó, làm thơ cũng không nổi quá khó. Câu nhập đề em có thể viết bằng nhiều cách, chẳng hạn "T́nh thầy tṛ đẹp muôn màu ... t́nh thầy tṛ đẹp mhư hoa..." Có thể viết cách khác "Nhân ngày kỷ niệm Hiến chương " hoặc "Nhớ ơn cô giáo dạy ḿnh" hoặc "Công cha nghĩa mẹ ơn thầy" ... Các câu sau cũng vậy. Biết bao nhiêu cách đặt câu, miễn đúng Luật Bằng Trắc và câu sau phải hiệp vần với câu trước. Cái khó là t́m cho được ư hay, chọn cho được lời hay. Làm thơ thiệt hay mới khó chớ làm thơ cho có th́ dễ.
Hôm sau tôi bảo Hạ Uyên:
- Ba em đang làm vườn ở măi Long Khánh. Em thường viết thư thăm. Lần này em hăy viết thư dưới dạng thơ Lục bát đi.
Hạ Uyên le lưỡi:
- Ai dám! Con biết ǵ mà dám làm thơ ?
Tôi khuyến khích:
- Th́ cứ bắt đầu làm ... dở dở. Cứ viết như thường. Sau đó ḿnh ngắt ra làm 4 câu. Chú ư chữ thứ 2-4-6-8 phải Bằng. Rồi chữ thứ 6 của câu Lục và chữ thứ 6 của câu Bát phải hiệp vần với nhau. Nào, bắt tay ngay. Em viết thư ngắn cho Ba em đi. Muốn thăm, muốn chúc, muốn hứa ǵ, tùy ư, như em vẫn viết.
Hạ Uyên nghe lời, - tánh dễ thương ở chỗ đó, - cầm giấy bút h́ hục ngồi viết. Sau mười phút trao cho tôi tờ giấy. Nội dung:
Nay con kính gởi lời thăm ba thân thương được mạnh giỏi.
Cầu mong vườn cà - phê xanh tốt và đàn heo gà phát triển.
Năm qua con có cố gắng siêng học.
Cuối niên khóa được lên lớp thẳng và conđược tuyên dương toàn trường.
Tôi chỉ lên tấm bản đen nhỏ, nơi đó có Luật Bằng Trắc c̣n ghi rơ, chưa xoá. Góp ư với Hạ Uyên bỏ bớt đôi chữ. Đổi chữ "phát triển" (T) bằng chữ "b́nh yên" (B) cho đúng vần Bằng. Lộn chữ "siêng học" thành "học siêng" để hiệp vần: yên và siêng. Thay chữ "tuyên dương" bằng chữ "khen" cho hiệp đúng vần (siêng và khen). Kết quả cuối cùng:
Nay con kính gởi lời thăm ba thân thương được mạnh giỏi.
Cầu mong vườn cà phê xanh tốt và đàn heo gà b́nh yên.
Năm qua con có cố gắng học siêng.
Cuối niên khóa được lên lớp thẳng và con được khen toàn trường.
Hạ Uyên lẩm nhẩm đọc lại rồi hít mũi, có vẻ như mắc cỡ . Riêng tôi thầm nghĩ: chắc chắn là ở Long Khánh, ông Nguyễn Hanh, cha của Hạ Uyên sẽ nghi ngờ đôi mắt ḿnh khi đọc bài thơ, bởi không biết đây là sự thật hay là chuyện giả, chuyện chiêm bao. V́ thật khó mà tin rằng con gái nhỏ của ḿnh đă làm được ... như vậy. Nó mới mười một tuổi thôi mà. Mới nhơng nhẽo bắt ḿnh ẵm chạy quanh sân đây mà.
