Từ khi phát minh ra, nhiếp ảnh đă gắn bó chặt chẽ với những kỷ niệm của con người. Những bức ảnh giúp chúng ta hồi tưởng về gia đ́nh, những người bạn yêu quí, những khoảnh khắc, những chuyến đi đặc biệt và những sự kiện đáng nhớ khác, nói với chúng ta vượt qua thời gian và không gian, thúc đẩy mối gắn bó t́nh cảm giữa những bức ảnh và người xem. Trong thế giới đương đại, những ứng dụng thực tế của nhiếp ảnh là vô kể: là công cụ quan trọng trong giáo dục, y tế, thương mại, quân sự và tội phạm học. Những ứng dụng khoa học bao gồm ánh xạ và khảo sát không trung, địa chất học, khí tượng học, khảo cổ học và nhân loại học. Những kĩ xảo mới như phép chụp ảnh giao thoa la de, các phương tiện để tạo ra h́nh ảnh không gian 3 chiều tiếp tục mở rộng chân trời về công nghệ và sáng tạo nhiếp ảnh. Trong thiên văn học, thiết bị nạp đôi (CCD) có thể ḍ t́m và ghi lại thậm chí một lượng tử ánh sáng.
Ảnh nghệ thuật và ảnh tư liệu
Cuộc chiến để chứng nhận nhiếp ảnh là một loại h́nh mĩ thuật là mối quan tâm mang tính triết học nổi trội nhất từ thủa ban đầu của nó. Để công nhận là một h́nh thái nghệ thuật chính thống, nhiếp ảnh đă trải qua không ít khó khăn trở ngại từ phía các nghệ sĩ và các nhà phê b́nh, những người nắm lấy những khía cạnh máy móc và hóa chất của quá tŕnh làm ảnh như một minh chứng rằng nhiếp ảnh là một nghề thủ công. Có lẽ quá nhiều họa sĩ dựa phần lớn vào ảnh như một nguồn cung cấp h́nh ảnh, nên họ cương quyết cho rằng nhiếp ảnh chỉ có thể là vật phụ trợ cho các bộ môn nghệ thuật. Để khẳng định nhiếp ảnh thực sự là một thể loại nghệ thuật, các nhà nhiếp ảnh ban đầu đă mô phỏng những bức họa của thời ḱ đó. Một số nhiếp ảnh gia như O.J. Rejlander and Henry Peach Robinson đă trở nên rất nổi tiếng với việc tạo ra các cảnh theo thể loại bằng việc in từ vô số âm bản. Julia Margaret Cameron đă làm mờ những h́nh ảnh của ḿnh để đạt được sự mềm mại của đường nét theo kiểu hội họa, tạo ra một loạt những bức chân dung thật mềm mại cho các người bạn nổi tiếng của ḿnh.
Đi ngược lại với khuynh hướng mĩ thuật hội họa trong nhiếp ảnh là P. H. Emerson và một số người ủng hộ cho cái được gọi là nhiếp ảnh “chân thật, không sửa đổi”. Theo hướng tiếp cận này, h́nh ảnh được chụp không thể bị can thiệp bằng tay hay những biện pháp thiếu tự nhiên khác, nếu không sẽ mất tính trung thực. Emerson đă đưa ra triết lí này trong cuốn sách đầy tranh căi và có ảnh hưởng của ḿnh Naturalistic Photography (Nhiếp ảnh tự nhiên) vào năm1889. Và Emerson cũng chính là người đầu tiên công nhận tầm quan trọng của tác phẩm thuộc tác giả Alfred Stieglitz, người đă đấu tranh cho vị trí của nhiếp ảnh trong số các bộ môn nghệ thuật trong nửa đầu thế kỷ XX. Trong cuộc nổi loạn chống lại sự mô phỏng thể loại hội họa, được biết đến như nhiếp ảnh “thẩm mĩ viện”, Stieglitz đă sáng lập ra một phong trào Nhiếp ảnh ly khai, có liên quan đến các phong trào li khai cơ bản trong hội họa. Ông đă khởi xướng việc xuất bản tạp chí Camera Work (1903-17), một diễn đàn cho Nhiếp ảnh ly khai, những quan điểm đă được khai sáng và ư kiến phê b́nh trong các bộ môn nghệ thuật. Và cho đến ngày nay, Camera Work vẫn giữ nguyên vị trí là một tạp chí nhiếp ảnh đẹp và kĩ lưỡng trong lịch sử nhiếp ảnh. Tại New York, Stieglitz đă mở 3 gallery với các tên gọi: “291” (1908-17), Intimate Gallery (1925-30), và American Place (1930-46), nơi tác phẩm nhiếp ảnh được treo bên cạnh các tác phẩm thường gây tranh luận trong các bộ môn nghệ thuật khác. Những bức ảnh của chính Stieglitz và của các nhiếp ảnh gia thuộc phong trào Nhiếp ảnh ly khai nhưEdward Steichen, Frederick Evans, nhiếp ảnh gia kiến trúc và chân dung người Anh, Alvin L. Coburn, đă trung thành với tính nghiêm ngặt của mĩ học “trung thực”. Mối quan tâm của Stieglitz về khái niệm “nghệ thuật v́ nghệ thuật” đă ḱm hăm ông và lượng khán giả theo xu hướng này trong việc đánh giá, nh́n nhận tầm quan trọng của một nhánh khác của nhiếp ảnh: nhiếp ảnh tư liệu. Cả hai truyền thống: nhiếp ảnh nghệ thuật và tư liệu, dường như được ḥa nhập vào trong tác phẩm của một người, Paul Strand. Các tác phẩm của Paul Strand luôn kết hợp mối quan tâm mang tính thời sự với tầm nh́n hiện đại về nghệ thuật tiên tiến của châu Âu.
Tính thẩm mĩ của nhiếp ảnh
T́m cách để xác định tính thẩm mĩ cụ thể của nhiếp ảnh, các nhiếp ảnh gia Berenice Abbott, Mĩ và Eugune Atget, Andrey Kertor, and Henri Cartier-Bresson, Pháp đă sáng tạo ra những phong cách riêng cho ḿnh. Những đại diện tiêu biểu của chủ nghĩa Siêu thực tại Pháp và chủ nghĩa Vị lai tại Italia và các xu hướng nghệ thuật khác nhau tại Đức, những người theo chủ nghĩa Bauhaus, là những người tiên phong trong phong trào này. Cuộc triển lăm quốc tế “Phim và ảnh” diễn ra tại Stuttgart năm 1929 đă làm cho khán giả thực sự nh́n nhận những bức ảnh như những tác phẩm nghệ thuật. Những tác phẩm triển lăm đă kết hợp các yếu tố của thuyết Chức năng và trừu tượng. Vấn đề nghệ thuật nhiếp ảnh chuyển từ quá khứ sang hiện tại - hiện tại của những h́nh thái mới trong máy móc và thiết kế, sự quan tâm mới với kinh nghiệm của các giai cấp và lợi ích mới trong các h́nh thái vô tận của thiên nhiên. Tại California vào những năm 1920 và 1930, Edward Weston đă thành lập nên một nhóm mang tên F/64, lấy từ tên của loại ống kính nhỏ nhất có thể mang lại những đường nét và chi tiết chính xác nhất. Nhóm tương đối nhỏ và không chính thức này, bao gồm cả Imogen Cunningham, Ansel Adams, và Willard Van Dyke, đă chế ngự nghệ thuật nhiếp ảnh. Họ và những người phỏng theo đă tránh tất cả các công việc thủ công và dùng camera tạo ra những âm bản lớn nhất để từ đó có thể in thẳng. Họ hạn chế chủ thể của ḿnh ở mức tĩnh lặng: cuộc sống, phong cảnh xa hay gần và chân dung tĩnh lặng, trang trọng. Minor White, người thầy có ảnh hưởng lớn trong lĩnh vực này, đă nổi tiếng với tác phẩm thơ mộng, huyền ảo với kĩ xảo và cách tiếp cận thẳng này.
Tác động của công nghệ mới
Loại camera 35-mm, hay camera “trung thực”, do Oskar Barnack phát minh ra, lần đầu tiên xuất hiện trên thị trường vào năm 1925, đă giúp cho các nhiếp ảnh gia tư liệu có thể năng động hơn. Đồng thời việc sản xuất ra loại phim đen - trắng nhanh hơn đă giúp họ làm việc không cần đèn nháy trong điều kiện có nhiều ánh sáng nhất. Phim màu cho phim đèn chiếu được giới thiệu vào năm 1935 và phim âm bản màu ra đời vào năm 1942. Dụng cụ phát sáng xách tay dần dần được hoàn thiện và vào năm 1947, camera hiệu Polaroid Land có khả năng in trong vài giây, đă được đưa vào thị trường. Tất cả những tiến bộ về công nghệ đă đảm bảo cho phóng viên nhiếp ảnh khả năng đa dạng, linh hoạt chưa từng thấy. Trong chiến tranh Thế giới II, các nhiếp ảnh gia, bao gồm Margaret Bourke-White, Edward Steichen, W. Eugene Smith, Lee Miller, và Robert Capa, đă đưa tư liệu về cuộc xung đột thế giới. Chiến tranh cũng là động lực thúc đẩy nhiếp ảnh theo một cách khác. Từ việc nghiên cứu kim loại đến giám sát không trung, nhiếp ảnh là một công cụ cốt yếu trong nhiều lĩnh vực chiến tranh, và trong sự cấp bách của cuộc chiến, vô số khám phá và tiến bộ về công nghệ đă được phát minh, làm lợi rất nhiều cho tất cả các nhiếp ảnh gia. Vào những năm 1990, các nhà chuyên môn lần đầu tiên đă nỗ lực tạo ra một hệ thống nhiếp ảnh hợp nhất. Hướng tới các nhà nhiếp ảnh không chuyên, Hiệp hội quốc tế các nhà sản xuất camera và phim đă sáng tạo ra hệ thống nhiếp ảnh tiên tiến (APS). Vấn đề then chốt của hệ thống mới là lớp phủ ngoài từ tính giúp cho camera, phim và thiết bị quang dẫn liên kết với nhau. Camera tự nạp tải, có thể chuyển trong 3 khổ khác nhau, hoàn toàn tự động: phim mới, kích cỡ nhỏ (24 mm), là chất dẻo nhân tạo được cải tiến; 2 dải từ tính ghi lại thông số chụp, khung cho mỗi tấm ảnh và cho phép người dùng bổ sung lời chú thích ngắn gọn cho mỗi ảnh; thiết bị quang dẫn có thể đọc dữ kiện từ tính trên phim và điều chỉnh quá tŕnh ra từng âm bản.
Vào cuối thế kỷ XX, việc tạo ra và xử lí h́nh ảnh bằng kĩ thuật số và các kĩ xảo dựa vào máy tính đă giúp cho việc thao tác các h́nh ảnh theo nhiều cách, tạo ra những thay đổi mang tính cách mạng trong nhiếp ảnh. Kĩ thuật số cho phép chúng ta nh́n nhận lịch sử nhiếp ảnh theo một luồng ánh sáng khác. Công nghệ số cho phép thay đổi cơ bản bản chất của kĩ xảo nhiếp ảnh. Thay bằng ánh sáng đi qua ống kính và nhũ tương trên phim, nhiếp ảnh kĩ thuật số sử dụng bộ phận cảm biến và các bộ lọc màu. Trong một kĩ xảo, 3 bộ lọc được bố trí theo dạng khảm trên cùng của lớp cảm quang. Mỗi bộ lọc cho phép một màu (đỏ, xanh lá cây hay xanh nước biển) được đi qua tới ảnh điểm phía dưới nó. Trong một kĩ xảo khác, 3 lớp cảm quang riêng biệt được gắn silic (nguyên tố hóa chất á kim). V́ silic hấp thu các màu khác nhau với độ sâu khác nhau, mỗi một lớp cho phép một màu khác nhau đi qua. Khi chụm vào nhau sẽ ra một ảnh điểm đầy đủ màu sắc. Trong cả hai kĩ xảo, chất liệu cảm quang chuyển h́nh ảnh thành seri những con số và sau đó lại chuyển lại thành những giá trị về màu sắc và in ra. Với việc sử dụng máy tính, các con số khác nhau có thể thay đổi dễ dàng, theo cách đó có thể thay đổi màu sắc, bố trí lại các yếu tố h́nh ảnh hay kết hợp những bức ảnh với nhiều loại h́nh ảnh khác. Một số các camera kĩ thuật số có thể ghi trực tiếp vào đĩa máy tính hay vào máy tính, sau đó h́nh ảnh có thể chỉnh sửa tùy thích.
Nhiếp ảnh hiện đại và đương đại
Sau chiến tranh, các bảo tàng và trường nghệ thuật đă mở cửa đón sinh viên vào học bộ môn nhiếp ảnh, một xu hướng vẫn c̣n tiếp tục đến hiện tại. Các nhiếp ảnh gia bắt đầu phá bỏ các cấu trúc mang tính áp đặt của các cách thức thể hiện thẩm mĩ trung thực và tư liệu. Robert Frank, trong bài tiểu luận có ảnh hưởng lớn về nhiếp ảnh The Americans (1959), đă nói đến việc các nhiếp ảnh gia tư liệu bắt đầu phát hiện ra cái gọi là “phong cảnh xă hội”. Họ phản ánh trong những bức ảnh của ḿnh sự lo lắng và sự xa lánh đời sống thành thị. Việc xem xét nội tâm này đương nhiên sẽ dẫn tới những bức ảnh tư liệu ngày càng mang tính chất cá nhân như trong tác phẩm của J. H. Lartigue và Diane Arbus. Rất nhiều các nhiếp ảnh gia trẻ cảm thấy ức chế đối với những h́nh ảnh thủ công, cắt dán, phức tạp, và những h́nh thái mà người thực thi nghệ thuật với thẩm mĩ “trung thực” ghét bỏ. Từ những năm 1960, nhiếp ảnh đă trở thành phương tiện truyền đạt ngày càng chiếm ưu thế trong các h́nh thái nghệ thuật thị giác. Rất nhiều họa sĩ và người in ảnh từ bản âm, trong đó có Andy Warhol, Robert Rauschenberg và David Hockney đă pha trộn nhiếp ảnh với các phương thức thể hiện khác, bao gồm mô tả bằng máy tính trong các bố cục hỗn hợp các phương tiện truyền đạt ở cả qui mô lớn và nhỏ. Các nhiếp ảnh gia đương đại, những người dùng các phương pháp truyền thống để khám phá các đề tài không truyền thống gồm có Cindy Sherman và Richard Prince.
Nhiếp ảnh thực sự đă trở thành một h́nh thái nghệ thuật đương đại. Những tiến bộ trong nghệ thuật và công nghệ máy tính, nghệ thuật số, sự cộng tác của cá nhân và máy tính trong việc sáng tạo nghệ thuật đă tạo ra những bức ảnh - những tác phẩm nghệ thuật đầy tính sáng tạo, h́nh ảnh dựa không chỉ vào máy ảnh đơn thuần mà c̣n vào nhiều kĩ xảo công nghệ hiện đại. Những h́nh ảnh được tạo mới lại theo một cách khác trong không gian, thời gian khác. Với thế giới nhiếp ảnh hiện đại, chúng ta có dịp được chiêm ngưỡng những bức ảnh ngoạn mục đến mức không tưởng như: những con sói đỏ chạy ngang qua một nhà hàng hay cô chó trong bộ váy đầm chấm đỏ dẫn đầu một đàn chó…và những bức ảnh như thế này đă được triển lăm tại Bảo tàng Nghệ thuật phía bắc Carolina. Với tiêu đề “Có thể tin điều nh́n thấy không? Cái thật, cái không thực tế và cái không có thật trong nhiếp ảnh đương đại”, cuộc triển lăm đă khám phá vấn đề các nhiếp ảnh gia hàng đầu ngày nay không đơn thuần chỉ đưa tin về thế giới xung quanh họ mà thực sự tạo ra những tác phẩm nghệ thuật với việc “sử dụng trang phục và đồ dùng sân khấu”, những cảnh tỉ mỉ và giàu trí tưởng tượng. Hấp dẫn cho thị giác, đẹp về h́nh thức, 30 h́nh ảnh trong triển lăm không chỉ liên quan đến nghệ thuật tŕnh diễn và sắp đặt mà c̣n tạo ra tiếng vang cho người xem, những người quen với h́nh ảnh in quảng cáo và quảng cáo thương mại trên truyền h́nh. Theo một cách khác để có được những bức ảnh – tác phẩm nghệ thuật, Laurie Tennent, nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp người Mĩ, thành viên của Hiệp hội Thế giới nhiếp ảnh từ những năm 1980, vừa rồi đă mang tới triển lăm tại Pari 15 bức ảnh được ra đời bởi công nghệ scan (quét), sử dụng phương pháp công nghệ kĩ thuật số thay camera với kĩ xảo rất phức tạp. Kết quả thật kinh ngạc và đẹp đến ngoạn mục.
Ngoài ra, để tăng độ biểu cảm và tính nghệ thuật, những bức ảnh c̣n được các nhiếp ảnh gia trang trí với nhiều chất liệu khác nhau. Các bức ảnh không đơn giản chỉ gợi lên sự kinh qua vô t́nh hay chỉ là phương tiện mang đến hàng loạt những minh họa của quá khứ nữa. Trung tâm nhiếp ảnh quốc tế tại New York gần đây đă tổ chức cuộc triển lăm với tiêu đề Forget Me Not (Xin đừng quên tôi), một cuộc triển lăm về mối quan hệ phức tạp giữa những bức ảnh và sự hồi tưởng, khám phá khả năng củng cố mối dây cảm xúc của bức ảnh bằng việc tô điểm thêm cho chúng với những ḍng chữ, màu sơn, khung, thêu ren, vải, dây, tóc, hoa, vỏ bọc x́ gà, cánh bướm và nhiều chất liệu khác. Kết quả rất lạ và những bức ảnh “lai” đẹp đẽ đă ra đời. Sự trang trí này cho phép những bức ảnh gợi lên cảm giác ấm cúng được động chạm, âm thanh, mùi vị cũng như cảnh đẹp, giúp hồi ức trong những bức ảnh sống động hơn nhiều so với những bức ảnh b́nh thường.
Ông Dennis P. Weller, người phụ trách về nghệ thuật châu Âu đă cho rằng: “Sự đóng góp của các nhiếp ảnh gia ngày nay đă tác động rất nhiều đến nhận thức về nhiếp ảnh như một bộ môn mĩ thuật, nâng nhiếp ảnh lên một vị trí ngang hàng với hội họa và điêu khắc”.
H.X
Tài liệu tham khảo
- G. Batchen, Burning with Desire: The Conception of Photography, xb.1999
- B. Newhall, The History of Photography: 1839 to the Present Day
- R. Bolton, Contest of Meaning, xb.1992
- J. Szarkowski, Looking at Photographs, xb.1999
- M.J. Langford, Basic Photography, xb. 2001
- T. Ang, Digital Photography: An Introduction, xb. 2003
- E. Steichen, The Family of Man, xb. 1955 và American Album, xb.1968
- V. Goldberg, Photography in Print, xb. 1988
- W. J. Mitchell, The Reconfigured Eye: Visual Truth in the Post-Photographic Age, xb.1993
H́nh ảnh phóng đại một hạt tiêu và một hạt muối của nhiếp ảnh gia David McCarthy đă đoạt giải thưởng cao nhất trong cuộc thi Visions of Science năm 2005, do công ty Novartis và báo The Daily Telegraph của Anh tài trợ.
H́nh ảnh phóng đại một hạt tiêu và một hạt muối của nhiếp ảnh gia David McCarthy đă đoạt giải thưởng cao nhất trong cuộc thi Visions of Science 2005. Tế bào ung thư có thể phát tán khắp cơ thể trong quá tŕnh di căn. Trong ảnh, tế bào ung thư đang thâm nhập vào một lỗ chân lông. Ảnh chụp tại Viện nghiên cứu Ung thư của Anh.
H́nh ảnh tượng trưng của thuyết tha sinh - theo đó hạt giống của sự sống được t́m thấy khắp vũ trụ. Cuộc sống đă nảy sinh trên trái đất khi những hạt giống này hạ cánh vào thời kỳ đầu lịch sử địa chất. H́nh ảnh cho thấy những quả trứng rơi vỡ và thả ra những quả trứng nhỏ hơn. Một con mắt đang nghiên cứu một hệ sinh thái trong đó mọi sinh vật đều sống dựa vào nhau. Tất cả những ǵ quả cầu kín này cần để duy tŕ sự sống là ánh sáng, nhờ đó thực vật có thể tạo ra oxy. Nó cũng giống như một trái đất thu nhỏ.
H́nh ảnh sức căng mặt nước khi đỡ một cái ghim. Bằng cách sử dụng một lưới sắt đặt trước nguồn ánh sáng, sự biến dạng của mặt nước do sức nặng của cái ghim có thể nh́n thấy rơ. Mực xanh hoà lẫn với nước tạo nên h́nh ảnh những người giơ tay lên ḥ reo.
Cấu trúc tế bào tinh xảo của một thân hoa hướng dương - bao gồm mảng màu đỏ là mạch cây và màu xanh là mô hỗ trợ. Cấu trúc chặt chẽ càng nổi bật trên đường nét của một con bướm. Những con đau nửa đầu có thể tạo ra nhiều ảo ảnh khác nhau, bên cạnh những cơn đau buốt nhói. Đây là h́nh ảnh một nhà kho dưới cái nh́n của một người đang bị cơn đau nửa đầu hành hạ.
Con tắc kè hoa Yemen chộp được con dế bằng chiếc lưỡi dính của ḿnh. Con tôm tí hon không mảy may sợ sệt chui vào mồm con cá để cọ rửa răng cho nó. Con cá rất biết ơn hành động này, bởi con tôm sẽ giúp loại bỏ cặn bẩn và ăn những con côn trùng có hại.
